هالووین روزی است که در ۳۱ اکتبر هر سال جشن گرفته می شود. جشن هالووین ریشه در جشن باستانی «سوون» سلتی ها دارد که مردم برای دفع ارواح آتش روشن می کردند و لباس های مبدل می پوشیدند. در قرن هشتم، پاپ گریگوری سوم، اول نوامبر را به عنوان زمانی برای ادای احترام به تمام مقدسان تعیین کرد. به زودی، «روز همه مقدسان» برخی از سنت های سوون را در بر گرفت. عصر قبل از آن به عنوان «شب پیش از روز همه مقدسان» (All Hallows Eve) شناخته می شد که بعداً به هالووین تبدیل شد.
با گذشت زمان، هالووین به جشنی با مراسم های گوناگون شامل قاشق زنی، تراشیدن فانوس های جک روی کدو تنبل، دورهمی، پوشیدن لباس های مبدل و خوردن غذا تبدیل شد.
روز جشن هالووین
جشن هالووین هر سال در روز ۳۱ اکتبر برگزار می شود و امسال با سه شنبه، ۹ آبان ۱۴۰۲ مصادف شده است.
تاریخ باستان هالووین
خاستگاه هالووین به جشن باستانی سلتی ها به نام سوون (Samhain که sow-in تلفظ می شود) برمی گردد. سلت ها که ۲۰۰۰ سال پیش بیشتر در منطقه ای که ایرلند، انگلستان و شمال فرانسه امروزی را تشکیل می دهد زندگی می کردند، سال نو خود را در اول نوامبر جشن می گرفتند.
این روز نشان دهنده پایان تابستان و برداشت محصول و آغاز زمستان سرد و تاریک بود، فصلی که اغلب با مرگ انسان همراه بود. سلت ها بر این باور بودند که در شب قبل از سال جدید، مرز بین دنیای زنده ها و مردگان محو می شود. در شب ۳۱ اکتبر که اعتقاد بر این بود که ارواح مردگان به زمین بازمی گردند، آنها سوون را جشن می گرفتند.
سلت ها فکر می کردند که حضور ارواح ماورایی، علاوه بر ایجاد مشکل و آسیب رساندن به محصولات، پیش بینی آینده را برای درویدها یا کاهنان سلتی آسان می کنند. برای مردمی که کاملاً به طبیعت بی ثبات وابسته بودند، این پیشگویی ها منبع مهمی برای آرامش در طول زمستان طولانی و تاریک بود.
برای بزرگداشت این رویداد، درویدها آتش های مقدس عظیمی می ساختند و مردم برای سوزاندن محصولات و حیوانات به عنوان قربانی برای خدایان سلتی جمع می شدند. در طول جشن، سلت ها لباس هایی می پوشیدند که معمولاً از سر و پوست حیوانات درست می شد و سعی می کردند از تقدیر و اقبال یکدیگر بگویند.
با پایان جشن، آنها آتش اجاق خود را که عصر همان روز خاموش کرده بودند، با آتش مقدس دوباره روشن می کردند تا در زمستان پیش رو حافظشان باشد.
در سال ۴۳ پس از میلاد، امپراتوری روم بیشتر قلمرو سلتی را فتح کرد. در طول ۴۰۰ سالی که آنها بر سرزمین های سلتی حکومت کردند، دو جشن با منشأ رومی با جشن سنتی سلتی سوون ترکیب شد.
اولین روز فرالیا در اواخر اکتبر بود که رومی ها به طور سنتی درگذشت مردگان را گرامی می داشتند. روز دوم روز بزرگداشت پومونا، الهه رومی میوه ها و درختان بود. نماد پومونا سیب است، و گنجاندن این جشن در سوون احتمالاً منشا سنت برداشتن سیب با دهان از ظرف آب است که امروزه در هالووین انجام می شود.
روز همه مقدسان
پاپ بونیفاس چهارم در ۱۳ مه ۶۰۹، معبد پانتئون را در رم به افتخار همه شهدای مسیحی وقف کرد و جشن کاتولیک «روز همه شهیدان» در کلیسای غربی برپا شد. پاپ گرگوری سوم بعداً جشنواره را گسترش داد که همه مقدسان و همچنین همه شهیدان را در بر می گرفت و مراسم را از ۱۳ مه به ۱ نوامبر منتقل کرد.
در قرن نهم، نفوذ مسیحیت در سرزمین های سلتی گسترش یافت و به تدریج با آیین های سلتی ترکیب شد و جایگزین آن شد. در سال ۱۰۰۰ پس از میلاد، کلیسا روز ۲ نوامبر را «روز تمام روح ها»، روز بزرگداشت مردگان اعلام کرد. امروزه باور بسیاری بر این است که کلیسا در تلاش بود تا جشنواره سلتی مردگان را با تعطیلات مرتبط و مورد تایید خود جایگزین کند.
روز تمام روح ها مشابه سوون جشن گرفته می شد، با آتش های بزرگ، رژه ها و پوشیدن لباس هایی مانند مقدسان، فرشتگان و شیاطین . جشن روز همه مقدسان را اُل هالوز یا اُل هالومس هم می گفتند (All-hallows یا All-hallowmas که از انگلیسی میانه Alholowmesse به معنای روز همه مقدسان گرفته شده بود) و شب قبل از آن، شب سنتی سوون در مذهب سلتی، «شب پیش از روز همه مقدسان» (All Hallows Eve) نامیده میشد که به تدریج به هالووین Halloween تغییر پیدا کرد.
هالووین چگونه به آمریکا راه پیدا کرد؟
جشن هالووین به دلیل باورهای خشک پروتستان، در مستعمره نیوانگلند به شدت محدود بود. البته هالووین در مریلند و مستعمرات جنوبی بسیار رایج بود.
در دورانی که باورها و آداب و رسوم اقوام مختلف اروپایی و سرخپوستان آمریکایی درهم آمیخته می شد، یک نسخه متفاوت آمریکایی از جشن هالووین هم شروع به ظهور کرد. اولین جشن ها شامل «مهمانی های بازی» بود که در رویدادهای عمومی برای جشن برداشت محصول برگزار می شد. همسایه ها داستان هایی از درگذشتگان را تعریف می کردند، از تقدیر یکدیگر می گفتند، می رقصیدند و آواز می خواندند.
همچنین جشن های هالووین در آمریکای آن زمان که هنوز مستعمره بود، با بیان داستان هایی درباره ارواح و انواع شیطنت ها همراه بود. در اواسط قرن نوزدهم، جشن های سالانه پاییزی رایج شد، اما هالووین هنوز در همه جای آمریکا جشن گرفته نمی شد.
در نیمه دوم قرن نوزدهم، سیل مهاجران جدید راهی آمریکا شد. این مهاجران جدید، به ویژه میلیون ها ایرلندی که از قحطی سیب زمینی گریخته بودند، به محبوبیت جشن هالووین در سطح ملی کمک کردند.
تاریخچه مراسم قاشق زنی یا «ترفند یا درمان»
آمریکایی ها تحت تاثیر سنت های اروپایی، لباس های مبدل می پوشیدند و برای دریافت غذا یا پول خانه به خانه می گشتند، که در نهایت به سنت کنونی «ترفند یا درمان» تبدیل شد. ترفند یا درمان درست مانند سنت قاشق زنی ایرانی است که قبلا در شب چهارشنبه سوری برگزار می شد، اما امروزه رو به افول گذاشته است.
در اواخر دهه ۱۸۰۰، حرکتی در آمریکا آغاز شد تا جشن هالووین را به تعطیلاتی تبدیل کند که بیشتر در مورد اجتماعات و روابط همسایگی باشد تا ارواح، شطینت و جادوگری. در پایان قرن، مهمانی های هالووین رایج ترین روش برای جشن گرفتن این روز توسط کودکان و بزرگسالان شد. این مهمانی ها بر بازی کردن، غذاهای فصل و لباس های ویژه متمرکز بودند.
والدین از سوی روزنامه ها و رهبران جامعه تشویق شدند تا هر چیز ترسناک یا غم انگیز را از جشن هالووین حذف کنند. به دلیل این تلاش ها، هالووین بیشتر رنگ و لعاب خرافی یا مذهبی خود را در آغاز قرن بیستم از دست داد.
مهمانی های هالووین
در دهه های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰، با رژه ها و مهمانی های در سطح شهر، جشن هالووین به یک تعطیلات سکولار اما جامعه محور تبدیل شده بود. علی رغم تلاش های فراوان بسیاری از مدارس و جوامع، در این دوران خرابکاری ها در برخی از جشن ها آغاز شد.
در دهه ۱۹۵۰، مسئولان شهرها با موفقیت خرابکاری را محدود کردند و جشن هالووین تبدیل به روزی شد که عمدتاً به جوانان اختصاص داشت. با توجه به تعداد بالای کودکان خردسال در دهه پنجاه، مهمانی ها از مراکز مدنی شهر به کلاس درس یا خانه منتقل شدند، جایی که می توانستند راحت تر در آنجا جمع شوند.
بین سال های ۱۹۲۰ و ۱۹۵۰، روش چند صد ساله قاشق زنی نیز احیا شد که روشی نسبتاً ارزان برای کل جامعه برای مشارکت در جشن هالووین بود. بنابراین، یک سنت جدید آمریکایی متولد شد و به رشد خود ادامه داد. امروزه، آمریکایی ها سالانه حدود ۶ میلیارد دلار برای هالووین خرج می کنند که آن را به لحاظ تجاری به دومین تعطیلات بزرگ این کشور پس از کریسمس تبدیل می کند.
گربه سیاه و دیگر باورهای خرافی هالووین
هالووین همیشه جشنواره ای پر از رمز و راز، جادو و خرافات بوده است. این جشنواره به عنوان یک جشن سلتی پایان تابستان شکل گرفت که طی آن مردم به اقوام و دوستان فوت شده خود احساس نزدیکی می کردند. آنها برای این ارواح دوستانه، سر میز شام جا تعیین می کردند یا غذاهایی را در آستانه در و کنار جاده می گذاشتند و شمع روشن می کردند تا به عزیزان شان کمک کنند که راه خود را برای بازگشت به دنیای ارواح پیدا کنند.
ارواح هالووین امروزی اغلب ترسناک تر و بدخواه تر به تصویر کشیده می شوند و آداب و رسوم و خرافات امروزی نیز ترسناک تر هستند. امروزه کسانی که هالووین را جشن می گیرند از عبور از مسیری که گربه های سیاه حضور دارند خودداری می کنند تا دچار بدشانسی نشوند. این ایده ریشه در قرون وسطی دارد که بسیاری از مردم معتقد بودند جادوگران برای این که شناسایی نشوند، خودشان را به گربه سیاه تبدیل می کنند.
همچنین برای دوری از بدشانسی از زیر نردبان رد نمی شوند. این خرافات ممکن است از مصریان باستان آمده باشد ، که معتقد بودند مثلث ها مقدس هستند. خودداری از شکستن آینه ها، پا گذاشتن روی شکاف های جاده یا ریخته شدن نمک روی میز و زمین از دیگر خرافات مربوط به هالووین است.
یکی دیگر از آیین های جشن هالووین که امروزه فراموش شده، مربوط به ازدواج دختران بوده است. این باور که مانند باور سبزه گره زدن ایرانیان در روز سیزده به در است، در فرهنگ های مختلف به شکل های گوناگونی برگزار می شد؛ از جمله قرار دادن حلقه ازدواج در پوره سیب زمینی یا انداختن فندق در شومینه.
کدو تنبل و جشن هالووین
برای دانستن منشأ کدو تنبل های تراشیده شده مخصوص هالووین که به نام جک و فانوس ها (jack-o-lanterns) شناخته می شوند، باید به حصارها یا باتلاق های روستایی ایرلند برگشت. در اوایل دهه ۱۶۰۰، افسانه یک شخصیت سایه وار به نام جک خسیس ظهور کرد.
این داستان روایت های گوناگونی دارد، اما محبوب‌ترین نسخه داستان این است که جک ابتدا شیطان را فریب می‌دهد تا شکلش را تغییر دهد، سپس او را که تغییر شکل داده به دام می‌اندازد. جک به شیطان پیشنهاد داد که در ازای اینکه برای مدت طولانی روحش را نگیرد، او را رها کند.
با این حال، در نهایت زمان به سر رسید و جک نتوانست دوباره شیطان را فریب دهد. جک خسیس محکوم شد با اخگری که شیطان به او داده بود تا راهش را روشن کند، تا ابد در زمین پرسه بزند.
همچنین فولکلورهای دیگری از این زمان در مورد آنچه به نام آتش دروغین شناخته می شود وجود دارد. آتش دروغین یک اتفاق واقعی است و از نظر علمی به عنوان گاز مرداب شناخته می شود که در طی اشتعال خود به خود متان ایجاد می شود. این متان در اثر پوسیدگی مواد گیاهی در باتلاق ها یا مناطق باتلاقی ایجاد می شود. این دو افسانه در هم تنیده شدند و وقتی مردم در جزایر بریتانیا اشتعال گاز مرداب را می دیدند، آن را به جک خسیس نسبت می دادند.
بسیاری از مردم در آن نواحی همچنان روز سوون را جشن می گرفتند. برای غلبه بر تاریکی هوا، بسیاری از افراد شلغم، سیب زمینی یا سایر سبزیجات ریشه‌دار را کنده کاری می‌کردند و زغال‌سنگ یا شمع اضافه درون آن می گذاشتند تا با فانوس‌های موقتی کسانی که جشن می‌گرفتند کمک کنند. گاهی اوقات روی آن ها صورت هایی کنده می شد و این سنت تا به امروز در بریتانیا و ایرلند ادامه دارد.
پس از ورود گسترده مهاجران ایرلندی به آمریکا، آنها محصول جدیدی پیدا کردند که بسیار بزرگ تر و تراشیدن آن راحت تر بود. کدو حلوایی زمستانی که معروف ترین آن کدو تنبل است.
خود کدو تنبل ها هم در واقع در اوایل دهه ۱۶۰۰ توسط بومیان آمریکا به اروپایی های مهاجر معرفی شدند. به این ترتیبب چندین فرهنگ در جشن هالووین با هم مخلوط شدند تا چهره‌های نمادین کدو تنبل را ایجاد کنند.
جشن هالووین در ایران
جشن هالووین هم مانند هر عنصر فرهنگی غربی دیگری در دهه های اخیر به سرتاسر جهان گسترش یافته است. این جشن در سال های اخیر نیز در ایران به شکل محدودی حضور پیدا کرده، هرچند بیشتر آن را باید یک همراهی مختصر با تب داغ آن در دنیا دانست. با توجه به غنای فرهنگی ایران و تنوع جشن ها و مراسم های آن، جای چندانی برای قد علم کردن جشن هالووین در ایران وجود نداشته است. تنها برخی مغازه ها و فروشگاه های آنلاین به عنوان نوعی کار تبلیغاتی سراغ محصولات هالووین رفته اند یا شرکت های گردشگری تورهایی را در این روز خاص به مقصد کشورهای خارجی برگزار کرده اند.
البته باید توجه داشت که این مقاومت فرهنگی شاید همیشگی نباشد و با ارج نهادن به آداب و سنن ایرانی باید پیش از آن که دیر شود، جلوی آن را گرفت.
