کشف نخستین فسیل از ردِ کشیده شدن بدن یک پستاندار روی زمین
پژوهشگران برای نخستین بار رد بدن فسیل‌شده و آثار فضله هایراکس‌های باستانی را در جنوب آفریقا کشف کردند و نقش آن‌ها در مطالعه محیط زیست پلیستوسن برجسته شد.
راک هایراکس‌ها (Rock hyraxes) که در جنوب آفریقا بیشتر با نام «دسی» (dassies) شناخته می‌شوند، جانورانی پشمالو، فربه و پا‌کوتاه‌اند که دمی قابل‌تشخیص ندارند. آن‌ها بیشتر وقت خود را روی صخره‌ها و در زیر آفتاب می‌گذرانند.
به نقل از sciencealert؛ صاحبان سگ احتمالاً با این رفتار آشنا هستند؛ در سگ‌ها معمولاً نشانه‌ی آلودگی‌های انگلی است. در مورد هایراکس‌ها، علت دقیق‌تر هنوز مشخص نیست، اما این رفتار ردهایی متمایز بر روی شن از خود به‌جا می‌گذارد.
بررسی ردها و فسیل‌ها
در مرکز آفریقایی دیرینه‌زیست‌شناسی ساحلی، ما در قالب پروژه‌ای به نام Cape South Coast Ichnology Project، ردپاها و نشانه‌های فسیل‌شده‌ی جانوران را مطالعه می‌کنیم.
در چند دهه‌ی گذشته، نزدیک به ۴۰۰ محوطه‌ی دارای ردپای مهره‌داران در این ناحیه شناسایی کرده‌ایم؛ برخی از آن‌ها تا ۴۰۰ هزار سال قدمت دارند. این ردها در تپه‌های شنی فسیل‌شده‌ای به نام آئولیانیت یافت شده‌اند که به دوران پلیستوسن (۲٫۵۸ میلیون تا ۱۱٬۷۰۰ سال پیش) تعلق دارند.
ما با این یافته‌ها در حال ترسیم تصویری از محیط زیست آن دوران و چگونگی زندگی جانوران و گیاهان آن هستیم.
در میان تازه‌ترین یافته‌هایمان، دو رد فسیلی وجود دارد که احتمالاً به هایراکس‌های باستانی تعلق دارند — یکی ردپا و دیگری اثری از کشیده شدن باسن بر زمین است که احتمالاً یک فضله‌ی فسیل‌شده نیز در آن دیده می‌شود.
همچنین بخوانید: هوش مصنوعی راز مرگ انسان‌های ماهر را پس از دو میلیون سال فاش کرد
کشف دو فسیل منحصربه‌فرد
محوطه‌ی مربوط به ردپا در نزدیکی خلیج واکر (Walker Bay) در ساحل جنوبی کیپ، توسط یک ردیاب خبره به نام مایک فابریکیوس شناسایی شد. سن این فسیل حدود ۷۶ هزار سال برآورد شده است.
اما اثر کشیده شدن باسن در شرق استیل‌بی (Still Bay) و در همان خط ساحلی پیدا شد، و قدمت آن به حدود ۱۲۶ هزار سال پیش بازمی‌گردد.
اثر دوم، نخستین فسیل از این نوع در جهان است که تاکنون توصیف شده. افزون بر این، این‌ها تنها نمونه‌های شناخته‌شده‌ی ردپای فسیل‌شده‌ی هایراکس‌ها در جهان‌اند. در دنیای دیرینه‌شناسی، چنین کشفی بسیار مهم و نادر است.
در تصویری از این فسیل، ویژگی برجسته‌ای در سمت راست مرکز دیده می‌شود که احتمالاً یک کوپرولیت (coprolite)، یعنی مدفوع فسیل‌شده است.
رمزگشایی از اثر کشیده شدن
برای تعیین سن این فسیل‌ها از روشی به نام تابش نوری تحریک‌شده (Optically Stimulated Luminescence) استفاده شده است؛ روشی که مشخص می‌کند آخرین باری که دانه‌های شن در معرض نور قرار گرفته‌اند، چه زمانی بوده است.
اثر باسن فسیل‌شده ۹۵ سانتی‌متر طول و ۱۳ سانتی‌متر عرض دارد و شامل پنج خط موازی است. لبه‌های بیرونی آن کمی برجسته‌اند و درون آن برآمدگی‌ای به ارتفاع حدود ۲ سانتی‌متر و اندازه‌ی ۱۰ در ۹ سانتی‌متر دیده می‌شود. به‌وضوح چیزی روی سطح شنیِ نرم آن زمان کشیده شده است.
پژوهشگران ابتدا احتمال‌های دیگری را بررسی کردند: مثلاً اینکه شاید یوزپلنگ یا انسانی اولیه در حال کشیدن شکار بوده، یا حتی فیلی خرطوم خود را روی زمین می‌کشیده است. اما هیچ‌یک از این فرضیه‌ها با شواهد مطابقت نداشتند، زیرا در این حالت باید ردپاهایی همراه فسیل وجود می‌داشت و برآمدگی درون اثر نیز توجیهی نداشت.
اما اگر عامل آن هایراکس بوده باشد، همه‌چیز معنا پیدا می‌کند: رد باسن احتمالاً پس از ردپاها ایجاد شده و آن‌ها را پاک کرده است، و برآمدگی نیز ممکن است همان مدفوع فسیل‌شده باشد.
ادرار و فضله‌ی باستانی
هایراکس‌ها فقط ردپا و اثر باسن باقی نمی‌گذارند؛ بلکه سنگ‌ها را نیز صیقلی می‌کنند — مشابه کاری که بوفالوها در دشت‌های آمریکای شمالی با «سنگ‌های مالشی» انجام می‌دهند.
این جانوران همچنین ادرار و فضله‌ی خود را روی سنگ‌ها به جا می‌گذارند. ادرار آن‌ها حاوی مقادیر زیادی اوره و الکترولیت است و آن‌قدر کربنات کلسیم در خود دارد که با گذر زمان سخت شده و لایه‌های سفیدرنگی روی سنگ‌ها ایجاد می‌کند.
به دلیل عادت‌های اجتماعی‌شان، هایراکس‌ها نسل‌به‌نسل در همان نقاط خاص ادرار می‌کنند. در نتیجه، ترکیبی از ادرار و فضله تشکیل می‌شود که به آن هایراسیوم (Hyraceum) گفته می‌شود — ماده‌ای صخره‌مانند، تیره و چسبناک که ممکن است در طول هزاران سال انباشته شود.
هایراسیوم قرن‌هاست که در طب سنتی برای درمان بیماری‌هایی مانند صرع و مشکلات زنانگی به کار رفته است. این ماده می‌تواند ده‌ها هزار سال قدمت داشته باشد و از آنجا که دوباره تولید نمی‌شود، منبعی طبیعی و غیرقابل‌جایگزین به شمار می‌رود.
این رسوبات، که حاوی گرده‌های فسیل‌شده و شواهد زیستی دیگر هستند، منابع ارزشمندی برای مطالعه‌ی اقلیم، پوشش گیاهی و اکوسیستم‌های باستانی محسوب می‌شوند.
فسیل‌هایی با ارزش غیرمنتظره
نگاه به هایراسیوم به‌عنوان فسیل رد زیستی (trace fossil) — مفهومی که تاکنون به این شکل مطرح نشده بود — می‌تواند به حفاظت از این منبع ارزشمند کمک کند.
در سراسر جهان، فسیل ادرار (urolite) پدیده‌ای نادر است؛ واژه‌ی «urolite» برای تمایز از «coprolite» (فسیل مدفوع) به کار می‌رود. جالب اینکه بیشتر فسیل‌های ادرار جهان متعلق به هایراکس‌هاست.
در کنفرانس‌های دیرینه‌شناسی، برخی دانشجویان با شوخی روی تی‌شرت‌های خود می‌نویسند: «coprolite happens» («مدفوع فسیل می‌شود!»). اما در جنوب آفریقا، شاید عبارت درست‌تر این باشد: «urolite happens» – «ادرار فسیل می‌شود!»
از طریق درک اهمیت رد باسن‌های فسیل‌شده، ادرارهای سنگ‌شده (urolites)، مدفوع‌های فسیلی (coprolites) و ماده‌ی هایراسیوم، و همچنین شناخت محیط زندگی هایراکس‌ها و دیگر جانوران دوران پلیستوسن، اکنون می‌دانیم که باید به این موجودات دوست‌داشتنی با نگاهی کاملاً تازه بنگریم.
منبع: انتخاب
