نتایج تحقیق: مغز در صورت کمبود خواب خود را تخریب می‌کند!
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که مغز در صورت کمبود خواب، اقدام به تخریب نورون‌ها و سیناپس‌های خود می‌کند.
این یافته‌ها که از یک مطالعه بر روی موش‌ها به دست آمده است، نشان می‌دهد که کم‌خوابی مزمن می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی مغزی شود و حتی جبران خواب نیز ممکن است نتواند این آسیب‌ها را ترمیم کند.
طبق گزارش نیو ساینتیست، مغز هنگام خواب برخی از ساختارهای خود را تغییر می‌دهد تا مواد زائد حاصل از فعالیت عصبی روزانه را از بین ببرد. اما اگر فرد دچار کمبود خواب مزمن باشد، این فرایند بیش‌فعال شده و می‌تواند به نورون‌ها و اتصالات سیناپسی آسیب بزند.
مغز چگونه در اثر کم‌خوابی دچار خودتخریبی می‌شود؟
این پژوهش به سرپرستی میشل بلسی، عصب‌شناس دانشگاه پلی‌تکنیک مارکه ایتالیا انجام شده و واکنش مغز پستانداران را نسبت به کمبود خواب بررسی کرده است. در این مطالعه، دانشمندان متوجه شدند که مغز موش‌هایی که دچار کم‌خوابی بودند، واکنش‌های مشابهی با مغز موش‌هایی که به‌خوبی استراحت کرده بودند، نشان می‌دهد، اما با یک تفاوت مهم؛ در موش‌هایی که دچار کم‌خوابی بودند، فعالیت سلول‌های مسئول پاک‌سازی نورون‌ها افزایش یافته بود.
در مغز، دو نوع سلول گلیال وظیفه پاک‌سازی و ترمیم را بر عهده دارند. سلول‌های میکروگلیال نورون‌های قدیمی و آسیب‌دیده را از طریق فرایندی به نام بیگانه‌خواری یا فاگوسیتوز حذف می‌کنند. همچنین، سلول‌های آستروسیت مسئول از بین بردن سیناپس‌های غیرضروری و بازسازی مدارهای عصبی هستند.
پیش‌تر تصور می‌شد که این فرایند تنها در هنگام خواب اتفاق می‌افتد تا مغز از مواد زائد پاک‌سازی شود، اما نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که هنگام کم‌خوابی مزمن نیز این فرایند رخ می‌دهد، اما به شکلی مخرب. در واقع، مغز نه‌تنها ضایعات را از بین می‌برد، بلکه بخش‌هایی از نورون‌ها و سیناپس‌های سالم را نیز تخریب می‌کند.
آزمایش‌های علمی چگونه این نتایج را تأیید کردند؟
برای بررسی دقیق‌تر این فرضیه، محققان چهار گروه از موش‌ها را که دارای الگوهای خواب متفاوت بودند، مورد مطالعه قرار دادند.
گروه اول موش‌هایی که به‌طور طبیعی خواب کافی داشتند
گروه دوم موش‌هایی که دوره‌های کوتاهی دچار کم‌خوابی بودند
گروه سوم موش‌هایی که برای مدت طولانی دچار کم‌خوابی شده بودند
گروه چهارم موش‌هایی که به‌طور مداوم بی‌خوابی کشیده بودند
بررسی‌ها نشان داد که در گروه‌های سوم و چهارم، آستروسیت‌ها فعالیت بیشتری از خود نشان داده و بخش‌هایی از سیناپس‌های مغزی را تخریب کرده‌اند. این فرایند که به فاگوسیتوز آستروسیتی معروف است، معمولاً برای بازسازی مغز مفید است، اما در شرایط کم‌خوابی مزمن، به یک عامل تخریبی تبدیل می‌شود.
ارتباط کم‌خوابی با بیماری‌های مغزی
یکی از نکات نگران‌کننده در این تحقیق، ارتباط بین افزایش فعالیت سلول‌های میکروگلیال و بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر است. در واقع، زمانی که این سلول‌ها بیش از حد فعال شوند، می‌توانند به بروز بیماری‌های تخریب عصبی کمک کنند.
نتایج این پژوهش در مجله Journal of Neuroscience منتشر شده است. با اینکه این تحقیق روی موش‌ها انجام شده است، اما به دلیل شباهت ساختاری مغز پستانداران، دانشمندان احتمال می‌دهند که این فرایند در مغز انسان نیز رخ دهد. در صورت صحت این یافته‌ها در انسان، تأثیر کم‌خوابی بر سلامت مغز بسیار جدی‌تر از آن چیزی خواهد بود که تاکنون تصور می‌شد.
چگونه از آسیب‌های مغزی ناشی از کم‌خوابی جلوگیری کنیم؟
برای جلوگیری از تأثیرات منفی کم‌خوابی بر مغز، رعایت برخی نکات ضروری است:
داشتن برنامه خواب منظم: خواب کافی بین ۷ تا ۹ ساعت در شبانه‌روز توصیه می‌شود.
اجتناب از مصرف کافئین و الکل قبل از خواب: این مواد می‌توانند چرخه خواب را مختل کنند.
کاهش استفاده از تلفن همراه و صفحه‌نمایش در شب: نور آبی ساطع‌شده از دستگاه‌های دیجیتال می‌تواند بر کیفیت خواب تأثیر منفی بگذارد.
ایجاد یک محیط مناسب برای خواب: استفاده از تخت راحت، دمای مناسب اتاق و کاهش نور محیط می‌تواند کیفیت خواب را بهبود ببخشد.
با توجه به این یافته‌ها، کم‌خوابی مزمن نه‌تنها باعث خستگی روزانه می‌شود، بلکه ممکن است تأثیرات بلندمدتی بر سلامت مغز داشته باشد. بررسی‌های بیشتر در مورد تأثیرات این پدیده بر مغز انسان می‌تواند به شناخت بهتر بیماری‌های عصبی و راهکارهای پیشگیری از آن‌ها کمک کند.
منبع: دیجیاتو