چرا مردم به دوران‌های پرمشقت حس نوستالژی دارند؟ بررسی علمی یک پدیده روان‌شناختی

این آمار نشان می‌دهد که بسیاری از روس‌ها، با وجود دشواری‌های آن دوران، همچنان دلتنگ صف‌های طولانی نان، زندگی در آپارتمان‌های اشتراکی و حتی سرکوب‌های دولتی هستند.

این پدیده تنها مختص روس‌ها نیست. در سراسر جهان، افراد گاهی اوقات نسبت به دوره‌هایی از زندگی که سخت و دشوار بوده‌اند، حس نوستالژی دارند. به عنوان مثال، برخی از سربازانی که از جنگ بازمی‌گردند، حسرت روابط صمیمی و اتفاقات دوران جنگ را می‌خورند. کارمندانی که با یک مدیر سخت‌گیر کار کرده‌اند، ممکن است سال‌ها بعد از تجربیاتشان در کنار او با شوخی و خنده یاد کنند. حتی برخی از افراد از دلتنگی خود نسبت به ماه‌های ابتدایی همه‌گیری کرونا صحبت می‌کنند. در شبکه‌های اجتماعی نیز گهگاه تصاویری از خیابان‌های خالی در سال ۲۰۲۰، اجبار به ماندن در خانه و محدودیت‌های شدید، با حس نوستالژیک منتشر می‌شود.

در نگاه اول، حسرت خوردن برای دوران‌های سخت ممکن است غیرمنطقی به نظر برسد، اما تحقیقات نشان داده‌اند که این پدیده بخشی از سازوکار ذهنی انسان است. بر اساس مطالعات روان‌شناسان، انسان‌ها برای درک حال خود به گذشته‌شان رجوع می‌کنند. تأمل بر چالش‌هایی که پشت سر گذاشته‌ایم، به زندگی کنونی معنا و ارزش می‌بخشد. زمانی که افراد به گذشته‌ای پر از سختی نگاه می‌کنند، به این نتیجه می‌رسند که از آن دوران جان سالم به در برده‌اند، پس می‌توانند بر مشکلات فعلی نیز غلبه کنند.

یکی از دلایل علمی این پدیده، وجود مفهومی به نام “سوگیری تأثیر محو” (Fading Affect Bias) است. این سوگیری شناختی باعث می‌شود که احساسات منفی مربوط به یک رویداد، سریع‌تر از احساسات مثبت آن از ذهن محو شوند. به عبارت دیگر، با گذشت زمان، افراد جنبه‌های مثبت یک تجربه را بهتر به خاطر می‌سپارند و سختی‌های آن را فراموش می‌کنند.

همچنین، تحقیقات نشان می‌دهد که نوستالژی اغلب زمانی تقویت می‌شود که فرد از شرایط کنونی خود رضایت نداشته باشد. در چنین شرایطی، گذشته حتی اگر دشوار بوده باشد، در مقایسه با زمان حال، مطلوب‌تر به نظر می‌رسد.

چرا حتی خاطرات واضح از سختی‌ها نیز نوستالژیک می‌شوند؟

حتی در مواردی که افراد به‌طور دقیق ناملایمات گذشته را به یاد می‌آورند، باز هم آن دوران را بدترین زمان زندگی خود نمی‌دانند. تحقیقات کریستین باتچو، استاد روان‌شناسی، نشان داده است که کسانی که در دوران جنگ یا بحران‌های اقتصادی بزرگ شده‌اند، به همان اندازه کسانی که در دوره‌های صلح‌آمیز رشد کرده‌اند، نسبت به گذشته خود حس نوستالژی دارند.

در یک مثال، مردی که در دوران رکود بزرگ اقتصادی زندگی کرده بود، به یاد می‌آورد که همیشه با کمبود غذا مواجه بوده است. اما در عین حال، او خاطراتی از روش‌های خلاقانه‌ای که برای پیدا کردن غذا به کار می‌برد، مانند چیدن میوه از درخت همسایه، یا بوی نان تازه پخته‌شده مادرش، در ذهن داشت. این نوع یادآوری، باعث می‌شود افراد به جای تمرکز بر سختی‌ها، روی راهکارهای مقابله با مشکلات تأکید کنند.

روان‌شناسان معتقدند که نوستالژی نه‌تنها می‌تواند به افراد کمک کند تا با چالش‌های حال حاضر کنار بیایند، بلکه عزت نفس و احساس امنیت آن‌ها را نیز تقویت می‌کند. تیم ویلدشات و همکارانش در یک مطالعه روان‌شناختی دریافتند که افرادی که درباره یک تجربه نوستالژیک خود نوشتند، نسبت به گروه کنترل، احساس بهتری نسبت به خود داشتند و در روابطشان نیز احساس امنیت بیشتری می‌کردند.

خاطراتی که در دوران‌های دشوار ساخته می‌شوند، می‌توانند باعث شوند که حتی سخت‌ترین لحظات زندگی به شکلی مثبت در ذهن ثبت شوند. به همین دلیل، بسیاری از کهنه‌سربازان، کارگران کارخانه‌های جنگی، یا حتی افرادی که در شرایط سخت قرنطینه بوده‌اند، از آن دوران با احساس تعلق و معنا یاد می‌کنند.

نوستالژی و معنا دادن به زندگی

کنستانتین سدیکیدس، روان‌شناس دانشگاه ساوتهمپتون، می‌گوید که معنا در زندگی زمانی شکل می‌گیرد که فرد احساس کند زندگی‌اش مهم، منسجم و هدفمند است. بسیاری از افراد، لحظاتی را که در دوران سختی تجربه کرده‌اند، با همین معیارها تطبیق می‌دهند. وقایع مهم زندگی معمولاً بدون چالش‌های بزرگ اتفاق نمی‌افتند و همین چالش‌ها باعث می‌شوند که افراد احساس کنند بر موانع بزرگی غلبه کرده‌اند.

به همین دلیل، حتی زنانی که در دوران همه‌گیری کرونا، مجبور به کار در خانه همراه با مراقبت از فرزندان بودند، ممکن است اکنون آرزوی بازگشت به آن دوران را نداشته باشند، اما همچنان از آن دوران به عنوان بخشی از هویت و تجربه خود یاد می‌کنند.

نوستالژی نسبت به دوران‌های سخت، یک مکانیزم روان‌شناختی پیچیده است که به افراد کمک می‌کند تا زندگی خود را معنا کنند، بر مشکلات فعلی غلبه کنند و احساس بهتری نسبت به خود داشته باشند. اگرچه ممکن است افراد تمایلی به بازگشت به آن دوران نداشته باشند، اما خاطرات آن را گرامی می‌دارند، زیرا نشان‌دهنده توانایی آن‌ها در غلبه بر سختی‌ها و ساختن روابط معنادار است.

منبع: تجارت نیوز