با این ربات کتابخوان مثل اعضای خانواده رفتار شد

ربات‌های همراه اجتماعی (Social companion robots) دیگر فقط به دنیای علمی‌تخیلی تعلق ندارند. این ربات‌های کوچک طوری طراحی‌ شده‌اند که در کلاس‌های درس، کتابخانه‌ها و خانه‌ها، برای کودکان داستان بخوانند، با آن‌ها بازی کنند یا به آن‌ها آرامش بدهند. قرار است آن‌ها به یادگیری کودکان کمک کنند و برایشان هم‌صحبت باشند، اما نقششان در زندگی خانوادگی اغلب از هدف اولیه‌ از طراحی آن‌ها فراتر می‌رود.

پژوهشگران در مطالعه‌ای که به‌تازگی روی خانواده‌هایی در کانادا و آمریکا انجام شده، دریافتند که حتی پس از اینکه ربات کتابخوان کودکان، بازنشسته شد یا دیگر به‌طور فعال و منظم از آن استفاده نمی‌شد، بیشترِ خانواده‌ها ترجیح دادند آن را نگه دارند. آن‌ها با این ربات بیشتر از اینکه مانند یک وسیله رفتار کنند، مانند یک عضو خانواده برخورد کردند.

لوکا (Luka) یک ربات کتابخوان کوچک و به شکل جغد است که برای اسکن و بلندخوانی کتاب‌های مصور طراحی شده تا زمان قصه‌گویی را برای کودکان خردسال جذاب‌تر کند.

در سال ۲۰۲۱ میلادی، ژائو ژائو Zhao Zhao)) و روندا مک‌ایوِن (Rhonda McEwen)، بررسی نحوه استفاده ۲۰ خانواده از لوکا را آغاز کردند. آن‌ها می‌خواستند بدانند رابطه خانواده‌ها با لوکا چگونه در طول زمان ساخته و حفظ شد و این ربات در نهایت چه معنایی در خانواده پیدا کرد. پژوهش قبلی آن‌ها با نشان‌دادن نحوه استفاده خانواده‌ها از لوکا در زندگی روزمره و چگونگی رشد این پیوند در ماه‌های اول استفاده، پایه‌ای برای این مطالعه فراهم کرد.

همچنین بخوانید: ربات‌های هوش مصنوعی تراپیست به ما کمک می‌کنند؟

در سال ۲۰۲۵ میلادی، پژوهشگران برای پیگیری مطالعه خود، وضعیت ۱۹ خانواده از این خانواده‌ها را بررسی کردند و از آنچه یافتند شگفت‌زده شدند: هجده خانوار تصمیم گرفته بودند لوکا را نگه دارند؛ این در حالی بود که این وسیله برای کودکان آن‌ها که اکنون بزرگ‌تر شده بودند، دیگر استفاده‌ای نداشت. این ربات نه به این دلیل که بهتر از قبل کار می‌کرد، بلکه به این دلیل که معنادار شده بود، در خانه‌ها ماندگار شده بود.

پیوند عاطفی عمیق

کودکان اغلب با عباراتی محبت‌آمیز و شبیه به انسان درباره لوکا صحبت می‌کردند. یکی از آن‌ها آن را «برادر کوچکم» خطاب کرد. این‌ها فقط اظهارات بی‌اساس نبودند؛ بلکه جایگاه عاطفی عمیقی را منعکس می‌کردند که این ربات در زندگی روزمره آن‌ها تصاحب کرده بود.

لوکا در خلال آیین‌های مهم خانوادگی مانند کتابخوانی قبل از خواب حاضر بود؛ به همین دلیل کودکان آن را به‌عنوان یک همدم به خاطر می‌آوردند. والدین نیز احساسات مشابهی را به اشتراک گذاشتند. چند نفر گفتند که احساس می‌کنند لوکا بخشی از تاریخچه خانوادگی آن‌هاست. برای آن‌ها، این ربات به نمادی از نخستین سال‌های زندگی فرزندانشان تبدیل شده بود و این چیزی است که نمی‌توانستند دور انداختن آن را تصور کنند. حتی یک خانواده قبل از تهیه یک ربات جدیدتر به جای لوکا، برای این ربات مراسم بازنشستگی مختصری برگزار کرد و نقش آن در خانوار خود را به رسمیت شناخت.

خانواده‌های دیگر، استفاده‌های عملی جدیدی برای آن یافتند. لوکا به پخش‌کننده موسیقی، چراغ خواب یا وسیله تزئینی در قفسه کتاب‌ها در کنار سایر یادگاری‌ها تبدیل شد. والدین اظهار کردند که به شارژ کردن لوکا ادامه می‌دهند؛ زیرا احساس می‌کنند این کار مانند مراقبت از این ربات است.

مدت‌ها بود که این دستگاه دیگر برای هدف اولیه‌ای که تهیه شده بود استفاده نمی‌شد، اما خانواده‌ها راه‌هایی برای ادغام آن در برنامه‌های روزمره خود پیدا کردند.

«اهلی‌کردن» فناوری‌ها

نحوه برخورد شرکت‌کنندگان با لوکا، نگرش معمول به فناوری را، که بر اساس آن گجت‌ها (ابزارک‌ها) دورریختنی هستند، به چالش می‌کشد. یک گوشی جدید جایگزین گوشی قدیمی می‌شود، اسباب‌بازی‌ها می‌شکنند و دور انداخته می‌شوند و عاقبت لپ‌تاپ‌ها به سطل زباله‌های الکترونیکی ختم می‌شود؛ اما زمانی که فناوری‌ها وارد زندگی خانوادگی می‌شوند، به‌ویژه هنگامی که در لحظات مهم عاطفی مانند زمان قصه‌گویی حضور پیدا می‌کنند، می‌توانند با روش‌هایی ماندگار، در خانواده جایگاهی بیابند.

یافته‌های این پژوهش دربردارنده پیامدهایی مهم برای طراحی نیز هست. آیا ربات‌ها باید با یک برنامه پایان عمر ارائه شوند که ارزش عاطفی آن‌ها را به رسمیت بشناسد؟ آیا شرکت‌ها باید انتظار داشته باشند که برخی از محصولات، محبوب و دوباره استفاده می‌شوند و قرار نیست که دور انداخته و جایگزین شوند؟

ابعاد زیست‌محیطی نیز وجود دارد. اگر خانواده‌ها به دلیل دلبستگی، ربات‌ها را نگه دارند، تعداد کمتری از آن‌ها از محل‌های دفن زباله سر در می‌آورند؛ این امر نحوه تفکر ما درباره پایداری و بازیافت را پیچیده می‌کند.

پژوهشگرانی که تعامل انسان و رایانه را مطالعه می‌کنند، معمولاً از اصطلاح اهلی‌کردن برای توصیف نحوه تعبیه فناوری‌ها در برنامه‌های روزمره و معانی زندگی استفاده می‌کنند.

فناوری‌هایی که بیش از وسیله هستند

مطالعه ما این ایده را به آنچه هنگام بازنشستگی فناوری اتفاق می‌افتد، گسترش می‌دهد. لوکا به معنای متعارف دیگر مفید نبود؛ اما خانواده‌ها همچنان از نظر عاطفی، نمادین و عملی برای آن جایگاهی قائل شدند. بسیاری از ما، برخی وسایل را صرفاً به دلیل خاطرات شیرینی که با آن‌ها داریم نگه می‌داریم؛ حتی زمانی که دیگر به درد نمی‌خورند. لوکا ثابت کرد که یک ربات هم می‌تواند به چنین شیء باارزشی تبدیل شود.

فناوری اغلب به‌عنوان پدیده‌ای پرسرعت و دورریختنی در نظر گرفته می‌شود، اما گاهی اوقات، همان‌طور که این خانواده‌ها نشان دادند، در خانه نگه داشته می‌شوند. یک ربات بازنشسته می‌تواند در خانواده بماند، زیرا مهم است.

منبع: ایرنا