دلیل اختلاف فاحش مصرف بنزین در ایران و ترکیه چیست؟

ایران و ترکیه با وجود جمعیت و تعداد خودروهای نسبتا نزدیک، مصرف بنزین بسیار متفاوتی دارند. در حالی که ایران روزانه بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کند، در ترکیه این رقم روزانه بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون لیتر است!

مصرف بالای بنزین در ایران، نه‌تنها زنگ‌خطری برای محیط زیست کشور است، بلکه اساسا تبعات اقتصادی سنگینی به همراه دارد و با این روند می‌تواند در سالیان آینده به چالش بسیار پیچیده‌ای در سطح سیاست‌گذاری کلان بدل شود.

اما دلیل این اختلاف فاحش مصرف بنزین در ایران و ترکیه چیست؟ در شرایطی که هر دو کشور از سیستم حمل‌ونقل عمومی مدرن و نسبتا گسترده‌ای استفاده می‌کنند، همچنان الگوی مصرف بنزین در ایران و ترکیه بسیار متفاوت است.

واکاوی دلایل تفاوت عجیب مصرف بنزین در ایران و ترکیه

یکی از اصلی‌ترین دلایل مصرف بالای بنزین در ایران، استانداردهای پایین خودروهای داخلی است. طبق اعلام سازمان محیط‌زیست، میانگین استاندارد خودروهای ایرانی «یورو ۲» است، در حالی که خودروهای ترکیه با استانداردهای یورو ۵ و ۶، مصرف سوختی به‌مراتب پایین‌تر دارند. خودروهای داخلی با موتورهای قدیمی ماننددر شهر به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر تا ۱۳ لیتر بنزین مصرف می‌کنند. در مقابل، خودروهای پرفروش در ترکیه، مانند فیات اگیا، رنو کلیو و تویوتا کرولا، با موتورهای مدرن، تنها ۴ تا ۵.۴ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر مصرف دارند.

خودروهای ایرانی با فناوری دهه‌های گذشته تولید می‌شوند و به دلیل انحصار بازار، انگیزه‌ای برای بهبود مصرف سوخت وجود ندارد. این در حالی است که ترکیه با به‌روزرسانی مداوم ناوگان خود و استفاده از برندهای معتبر جهانی، مصرف سوخت را به حداقل رسانده است.

البته که ارزان و در دسترس بودن بیش از اندازه بنزین در ایران نیز روی این روند تاثیرگذار است که این موضوع البته با میزان درآمدهای مردم در ۲ کشور همخوانی دارد.

حمل‌ونقل عمومی؛ عقب‌ماندگی ایران، پیشرفت ترکیه

توسعه حمل‌ونقل عمومی یکی دیگر از عوامل کلیدی در کاهش مصرف بنزین ترکیه است. متروی استانبول، با پوشش گسترده و جابه‌جایی میلیون‌ها مسافر در روز، در کنار سیستم‌های اتوبوس‌رانی مدرن و تراموا، استفاده از خودروهای شخصی را به‌شدت کاهش داده است. در مقابل، ناوگان حمل‌ونقل عمومی ایران، به‌ویژه در کلان‌شهرها، با کمبود اتوبوس، فرسودگی واگن‌های مترو و عدم توسعه زیرساخت‌ها مواجه است.

بر اساس گزارش‌ها، در پنج کلان‌شهر ترکیه، اقتصاد حمل‌ونقل عمومی در دهه گذشته چنان تقویت شده که بسیاری از شهروندان ترجیح می‌دهند به‌جای خودرو شخصی، از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند. در ایران، اما، قانون هوای پاک که نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی را پیش‌بینی کرده بود، به دلیل عدم اجرا، عملاً بی‌اثر مانده است. این وضعیت، مصرف‌کنندگان را به استفاده از خودروهای شخصی با مصرف سوخت بالا سوق داده است.

تنوع سبد سوخت

تنوع سبد سوخت در ترکیه، نقش مهمی در کاهش مصرف بنزین ایفا کرده است. بیش از ۵۰ درصد خودروهای سواری در ترکیه دیزلی هستند و سوخت گازوئیل، با مصرف کمتر و قیمت مناسب‌تر، جایگزین بنزین شده است. همچنین، ۲۴.۴ درصد خودروهای ترکیه از گاز مایع (LPG) استفاده می‌کنند که هزینه سوخت را کاهش داده است. در مقابل، ایران با وابستگی ۸۵ درصدی به بنزین در سبد سوخت حمل‌ونقل سبک، فرصت‌های استفاده از سوخت‌های جایگزین را از دست داده است.

کارشناسان معتقدند که ایران، با وجود ذخایر عظیم گاز طبیعی، می‌توانست با گسترش استفاده از CNG و LPG، مانند ترکیه، مصرف بنزین را کاهش دهد. اما زیرساخت‌های ضعیف و سیاست‌گذاری نادرست، این ظرفیت را بلااستفاده گذاشته است.

تبعات اقتصادی و زیست‌محیطی

مصرف بالای بنزین در ایران نه‌تنها هزینه‌های هنگفتی به اقتصاد تحمیل می‌کند، بلکه آلودگی هوای کلان‌شهرها را تشدید کرده است. ایران سال‌هاست که به دلیل ناتوانی در تأمین بنزین موردنیاز، واردکننده این سوخت است، در حالی که قاچاق روزانه حدود ۲۰ میلیون لیتر بنزین به کشورهای همسایه، از جمله ترکیه، منابع کشور را هدر می‌دهد.

در مقابل، ترکیه با کاهش مصرف بنزین، نه‌تنها آلودگی هوا را کنترل کرده، بلکه وابستگی به واردات سوخت را به حداقل رسانده است. این کشور با سرمایه‌گذاری در خودروهای کم‌مصرف و حمل‌ونقل عمومی، توانسته الگویی موفق برای بهینه‌سازی مصرف سوخت ارائه دهد.

نیاز به اصلاحات فوری

برای کاهش اختلاف فاحش مصرف بنزین با ترکیه، ایران به اصلاحات ساختاری نیاز دارد. نوسازی ناوگان خودروهای داخلی با تمرکز بر تولید موتورهای کم‌مصرف، توسعه حمل‌ونقل عمومی در کلان‌شهرها و متنوع‌سازی سبد سوخت با استفاده از CNG و LPG، از مهم‌ترین اقدامات پیشنهادی است. همچنین، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و اجرای استانداردهای یورو ۵ و ۶ می‌تواند مصرف سوخت و آلایندگی را کاهش دهد.

تا زمانی که ایران به تولید خودروهای پرمصرف و وابستگی به بنزین ادامه دهد، نه‌تنها منابع مالی کشور هدر می‌رود، بلکه محیط‌زیست و سلامت شهروندان نیز بیش از پیش به خطر خواهد افتاد. تجربه ترکیه نشان می‌دهد که با برنامه‌ریزی دقیق و سرمایه‌گذاری هوشمند، می‌توان مصرف سوخت را بهینه کرد و از بحران‌های اقتصادی و زیست‌محیطی پیشگیری نمود. آیا ایران می‌تواند از این الگو درس بگیرد و گامی به سوی آینده‌ای پایدار بردارد؟

منبع: اسب بخار