کشف جاده تاریخی تجاری در کرمان در نتیجه طوفان

حدود ۴۰ کیلومتر از جاده تاریخی ادویه فهرج در دهه ۱۳۹۰ نمایان شد و به تازگی بخش جدیدی از این جاده که برخی باستان‌شناسان آن را حتی قدیمی‌تر و مهم‌تر از جاده ابریشم می‌دانند، از زیر شن‌های کویر بیرون آمد. جالب اینکه این بخش از جاده ادویه سنگفرش شده و در نزدیکی میل نادری یا تنها فانوس کویری ثبت ملی‌شده ایران، پدیدار شده‌است.

رونق راه فرعی ابریشم

از عصر هخامنشی تا روزگار صفوی تجارت از جاده ابریشم و راه شاهی داخل ایران رونق داشت. راه شاهی که در دوران هخامنشی سر و سامان گرفت، شاهکار مهندسی راه‌سازی و شاخه‌ای فرعی از جاده ابریشم بود با شبکه‌ای منظم از کاروانسراها و قلعه‌ها که سرزمین پهناور ایران را به هم متصل می‌کرد. یکی از شاخه‌های فرعی راه‌شاهی جاده‌ای به نام جاده ادویه و از نخستین مسیرهای باستانی ایران برای تجارت ادویه به نقاط مختلف جهان بود.

یک باستان‌شناس اهل کرمان می‌گوید: «جاده ابریشم از شمال شرق در کشور شروع می‌شد و با گذشت از جنوب دریای خزر به سمت ترکیه و اروپا ادامه می‌یافت. طبیعی است که این جاده مهم تجاری، جاده‌های فرعی نیز داشت. یکی از این جاده‌های فرعی، جاده ادویه است که بخش اعظم آن در محدوده کرمان قرار داشت.»
نادر علی‌داد سلیمانی می‌افزاید: «در منابع تاریخی بارها یاد شده که جاده ادویه از کرمان می‌گذشته و تجارت ادویه از جنوب شرق و از هند به ایران راه داشته است. از آنجایی که کرمان در روزگار کهن و دست کم تا عهد صفوی به آب‌های جنوب کشور، جزایر هرمز و خلیج فارس هم راه داشته، بهترین مسیر برای تجارت ادویه بوده و تجارت از همین مسیر انجام می‌شده است که به جاده ابریشم می‌پیوست.»

قطب تجارت ادویه

باستان‌شناس اهل کرمان معتقد است کاروان‌های حامل ادویه در نخستین منزلگاه به کرمان می‌رسیدند و از آنجا از طریق جاده‌های دیگر به سراسر ایران راهی می‌شدند. نادر علی‌داد سلیمانی توضیح می‌دهد: «منظور از کرمان کل شهرها و بخش‌های کرمان است که به جاده ادویه دسترسی داشتند. در واقع به واسطه همین جاده ادویه، کرمان مرکز پخش یا قطب ادویه بود. جیرف یا سیرجان هم در محور راه‌های اصلی بودند.»

او درباره سنگفرش بودن جاده ادویه هم می‌گوید: «اقلیم فهرج همیشه با توفان‌های شن و ماسه‌ دست به گریبان بوده است. در اثر همین توفان، امروز یک تپه بسیار بزرگ ایجاد می‌شود و فردا دیگر خبری از آن نیست و ۴۰۰ متر آن‌طرف‌تر تپه‌ای شکل گرفته. کاروانیان هم از بیم اینکه مسیر را گم کنند فانوس کویر ساختند یا جاده را سنگفرش کردند. سنگفرش این جاده باریک، باعث امنیت حرکت سواران و کالسکه‌ها هم بود.»

به گفته سلیمانی، در منابع تاریخی قرن ۴ هجری قمری درباره جیرفت، از این جاده نام برده شده و برخی از جغرافی‌نویسان هم از این جاده یاد کرده‌اند. او می‌گوید: «پیدا کردن کل مسیر ادویه با باستان‌شناسی و ارجاع به منابع مکتوب امکان‌پذیر است. حالا توفان بخشی از مسیر را نشان داده‌است.» این باستان‌شناس کرمانی همچنین معتقد است نمایان شدن جاده ادویه فهرج بی‌شک برای اهالی فهرج و کرمانی‌ها فرصتی برای رونق گردشگری است.

احیای جاده ادویه

شهرستان فهرج ۳۵۸ اثر و محوطه تاریخی و باستانی دارد که به گفته حمید وحیدزاده، مدیر میراث فرهنگی شهرستان فهرج، ۷۰ درصد آثار تاریخی آن فقط به دلیل وقوع طوفان‌های شدید از زیر شن‌های کویر بیرون آمده و شناسایی شده‌اند؛ مانند بخش جدید جاده ادویه. بخش جدید جاده ادویه برای مرمت نیازمند تکمیل مطالعات باستان شناختی است و قرار است اعتباراتی برای مرمت و تابلوگذاری این مسیر تخصیص داده شود. محمدحسین تجلی، کارشناس میراث فرهنگی کرمان نیز در این باره به همشهری می‌گوید: «احیای جاده ادویه در کرمان در دو مسیر در دست انجام است. یک مسیر از چابهار به شهرهای جنوبی کرمان و مسیر دیگر از زاهدان به جیرفت و کرمان.»

منبع: همشهری‌آنلاین