کنترل دلار به سبک روسی؛ الگوبرداری ناقص بانک مرکزی ایران
بانک مرکزی ایران در تلاش برای کنترل نوسانات بازار ارز، سیاست‌هایی را به کار گرفته که به نظر می‌رسد الگو گرفته از سیاست‌های بانک مرکزی روسیه باشد. اما تفاوت‌های ساختاری اقتصاد ایران و روسیه، اجرای موفق این مدل را با چالش‌هایی همراه کرده است. آیا ایران می‌تواند همانند روسیه بحران ارزی را مهار کند؟
بازار توافقی ارز؛ سیاستی که هنوز به نتیجه نرسیده است
در حالی که مدت زیادی از راه‌اندازی بازار توافقی ارز در ایران نگذشته، همچنان نوسانات ارزی ادامه دارد. بانک مرکزی ایران مدعی است که نیازهای واقعی بازار را از طریق این بازار تأمین می‌کند، اما بخش بزرگی از تقاضا همچنان به بازار غیررسمی کشیده شده است. این موضوع نشان می‌دهد که هنوز کشف قیمت واقعی ارز در اختیار بازار غیررسمی است و بانک مرکزی نتوانسته این فرآیند را به طور کامل کنترل کند.
تجربه روسیه در مدیریت بحران ارزی
اقتصاد روسیه طی ۱۵ سال گذشته دو شوک ارزی جدی را تجربه کرده است؛ یکی در سال ۲۰۱۵ و دیگری در سال ۲۰۲۲ همزمان با جنگ اوکراین. در فوریه ۲۰۲۲، هر دلار آمریکا حدود ۸۰ روبل ارزش داشت، اما پس از حمله روسیه به اوکراین، این نرخ به ۱۲۶ روبل رسید. در واکنش به این بحران، بانک مرکزی روسیه مجموعه‌ای از سیاست‌های سخت‌گیرانه را اجرا کرد که در نهایت باعث شد ارزش روبل طی سه ماه به ۵۵ روبل برسد.
روش‌های بانک مرکزی روسیه برای کنترل نرخ ارز
بانک مرکزی روسیه چند اقدام کلیدی برای مهار بحران ارزی انجام داد که تأثیر مستقیمی بر کنترل تورم و تثبیت نرخ ارز داشت:
اعمال کنترل بر حساب سرمایه
در فوریه ۲۰۲۲، ولادیمیر پوتین دستور داد که شهروندان روسیه از انتقال پول به بانک‌های خارجی منع شوند.
بازپرداخت بدهی‌های خارجی روسیه مسدود شد.
فروش اوراق بهادار خارجی برای سرمایه‌گذاران داخلی ممنوع شد.
افزایش نرخ بهره برای کاهش نقدینگی
بانک مرکزی روسیه نرخ بهره بین بانکی را از ۹.۵ درصد به ۲۰ درصد افزایش داد.
این اقدام باعث شد که نگهداری روبل جذاب‌تر شود و تقاضا برای تبدیل روبل به ارزهای خارجی کاهش یابد.
پس از بازگشت ارزش روبل، نرخ بهره مجدداً به ۹.۵ درصد کاهش یافت.
وضع مالیات سنگین بر فعالیت‌های سفته‌بازانه
بانک مرکزی روسیه برای کاهش سودجویی در بازار ارز، فعالیت‌های دلالی و سفته‌بازی را مشمول مالیات‌های سنگین کرد.
این اقدام باعث شد که جذابیت سوداگری ارزی به شدت کاهش یابد.
بازگشت ارز صادراتی از طریق اجبار به تسویه با روبل
دولت روسیه کشورهای واردکننده انرژی را ملزم کرد که بهای گاز و نفت خریداری‌شده را فقط با روبل بپردازند.
این اقدام باعث افزایش تقاضا برای روبل و تقویت ارزش آن در برابر دلار شد.
چالش‌های ایران در پیاده‌سازی مدل روسی
اقتصاد ایران و روسیه در وابستگی به درآمدهای نفتی و گازی شباهت‌هایی دارند، اما تفاوت‌های مهمی نیز وجود دارد که اجرای سیاست‌های مشابه را دشوار می‌کند:
رشد نقدینگی کنترل‌نشده: یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها بین ایران و روسیه، رشد نقدینگی بالا در ایران است که عامل اصلی تورم محسوب می‌شود.
عدم کنترل حساب سرمایه: در حالی که روسیه با اعمال محدودیت بر خروج سرمایه، توانست از خروج ارز جلوگیری کند، در ایران چنین اقداماتی به‌صورت مؤثر انجام نشده است.
مشکلات ساختاری در سیاست‌های ارزی: در ایران سیاست‌های کنترلی فقط به بازار ارز متمرکز شده‌اند، در حالی که روسیه کنترل تورم، نقدینگی و حساب سرمایه را به‌صورت همزمان مدیریت کرد.
آیا افزایش نرخ بهره می‌تواند راه‌حل باشد؟
یکی از راهکارهای مهم بانک مرکزی روسیه، افزایش نرخ بهره برای جلوگیری از خروج سرمایه از بانک‌ها و ورود آن به بازارهای سوداگرانه بود. اما در ایران به دلیل تورم بالا، افزایش نرخ بهره می‌تواند منجر به رکود اقتصادی شدید شود. با این حال، برخی کارشناسان معتقدند که اقتصاد ایران هم‌اکنون نیز در رکود عمیق قرار دارد و افزایش نرخ بهره می‌تواند جلوی التهاب بیشتر را بگیرد.
آیا سیاست‌های بانک مرکزی ایران موفق خواهد بود؟
اگرچه بانک مرکزی ایران تلاش کرده است با الهام از مدل روسی، بازار ارز را کنترل کند، اما اجرای ناقص این مدل می‌تواند نتیجه‌ای معکوس داشته باشد. موفقیت این سیاست‌ها مستلزم یک بسته هماهنگ شامل کنترل نقدینگی، مدیریت حساب سرمایه، مقابله با سفته‌بازی و افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری ریالی است. در غیر این صورت، نوسانات بازار ارز ادامه خواهد داشت و ارزش پول ملی همچنان در معرض کاهش خواهد بود.
منبع: برترین‌ها
