کشف شگفت‌انگیز جیمز وب: سیاره‌های سرگردانی که می‌توانند منظومه خود را بسازند
پژوهش تازه با استفاده از داده‌های جیمز وب نشان می‌دهد برخی سیاره‌های سرگردان عظیم دارای دیسک‌های غبار و گاز هستند که دانه‌های اولیه تشکیل سیاره را در خود پرورش می‌دهند، پدیده‌ای که می‌تواند به ایجاد سیستم‌های سیاره‌ای مستقل منجر شود.
تحریریه حرف مرد: دیگر مرکزیت خورشید (heliocentrism) معنایی ندارد.
یک تیم بین‌المللی از اخترشناسان با استفاده از مشاهدات تلسکوپ فضایی جیمز وب، شواهدی از سیاره‌های عظیمی یافته‌اند که قادرند سیستم‌های سیاره‌ای خود را — بدون وجود یک ستاره — تشکیل دهند.
این سیاره‌ها می‌توانند مرکز چیزی شبیه به یک نسخه مینیاتوری از منظومه شمسی ما باشند، جایی که سیاره‌های کوچکتر به دور آن می‌چرخند. اما بدون نور یک ستاره، این سیستم‌ها — اگر وجود داشته باشند — عمدتاً توسط تلسکوپ‌های ما نادیده گرفته می‌شوند و در تاریکی فضای بیکران گم می‌شوند.
این پژوهش، که یک مطالعه جدید است و برای انتشار در The Astronomical Journal پذیرفته شده، بر روی سیاره‌های سرگردانِ “رُگ (rogue)” تمرکز دارد که از نظر گرانشی به هیچ ستاره‌ای وابسته نیستند. در حالی که برخی از این سیاره‌های سرگردان ابتدا در اطراف یک ستاره شکل می‌گیرند و سپس از سیستم خود خارج می‌شوند، اخترشناسان معتقدند که این مورد خاص ممکن است از همان مکانیسمی به وجود آمده باشد که ستاره‌ها را متولد می‌کند.
بلیندا دامیان، نویسنده اصلی مقاله و اخترشناس دانشگاه سنت اندروز در اسکاتلند، در بیانیه‌ای درباره این کار گفت:
این یافته‌ها نشان می‌دهد که بلوک‌های سازنده تشکیل سیاره‌ها حتی در اطراف اجرامی که به‌سختی از مشتری بزرگ‌تر هستند و به‌تنهایی در فضا شناورند، یافت می‌شوند. این بدان معناست که تشکیل سیستم‌های سیاره‌ای منحصر به ستاره‌ها نیست و ممکن است در اطراف جهان‌های تنها و بی‌ستاره نیز رخ دهد.
اخترشناسان با استفاده از مشاهدات جیمز وب که بین اوت و اکتبر ۲۰۲۴ انجام شده بود، هشت سیاره سرگردان را بررسی کردند. این سیاره‌ها با جرمی بین پنج تا ده برابر مشتری، متعلق به دسته‌ای از اجرام هستند که تصور می‌شود کم‌جرم‌ترین اجرامی باشند که از فروریختن ابرهای عظیم گازی — که گاهی به آنها زایشگاه‌های ستاره‌ای (stellar nurseries) می‌گویند — تشکیل می‌شوند، زیرا معمولاً با تشکیل ستاره مرتبط هستند.
همچنین بخوانید: اولین خسوف کامل در آسمان ایران بعد از ۷ سال +زمان و نحوه رصد
ستاره‌های ناموفق
به دلایلی، این اجرام جرم کافی برای حفظ واکنش‌های همجوشی هسته‌ای در هسته خود را جمع نکرده‌اند تا به ستاره‌های واقعی تبدیل شوند. با این حال، اینها را نباید با کوتوله‌های قهوه‌ای (brown dwarfs) اشتباه گرفت که اجرام زیرستاره‌ای بسیار پرجرم‌تری هستند و ده‌ها برابر سنگین‌تر از مشتری بوده و در راه اندازی همجوشی هسته‌ای نیز ناموفق بوده‌اند، به همین دلیل به آنها لقب ستاره‌های “ناموفق” داده شده است.
در این پژوهش جدید، اخترشناسان انتشارات مازاد در طیف فروسرخ این اجرام را شناسایی کردند که نشان می‌دهد شش مورد از آنها دارای انتشارات مرتبط با غبار گرم هستند. این نشان‌دهنده وجود یک دیسک (disk) یا ابر گاز و غبار پیراسیاره‌ای است که سیاره را احاطه کرده است.
به خودی خود، این پدیده غیرعادی نیست و چنین دیسک‌هایی قبلاً نیز در اطراف سیاره‌های سرگردان مشاهده شده‌اند. در اطراف ستاره‌ها، این دیسک‌ها — که به آنها دیسک‌های پیش‌سیاره‌ای (protoplanetary disks) می‌گویند — مناطقی هستند که گاز و غبار متراکم می‌توانند برای تشکیل سیاره‌ها به هم بپیوندند و در واقع مواد باقی‌مانده از تشکیل ستاره هستند که به هسته در حال فروریختن آن کشیده نشده‌اند.
اما نکته جالب اینجاست که دانشمندان نشانه‌هایی یافته‌اند که دیسک‌های سیاره‌های سرگردان در حال حاضر مراحل اولیه حیاتی تشکیل سیاره را به شکل دانه‌های سیلیکاتی (silicate grains) نشان می‌دهند که به نظر می‌رسد در حال رشد و تبلور هستند. این دانه‌های غباری می‌توانند به هم بچسبند و خرده‌سیاره‌ها (planetesimals) را تشکیل دهند — اجرام جامد بزرگی که بلوک‌های سازنده یک سیاره نوزاد هستند.
به گفته نویسندگان، این اولین بار است که دانه‌های سیلیکاتی در اطراف یک جرم با جرم سیاره‌ای شناسایی می‌شود. این یافته به‌طور جذابی با مطالعه قبلی آنها همخوانی دارد که نشان می‌داد دیسک‌های سیاره‌های سرگردان می‌توانند میلیون‌ها سال دوام بیاورند و زمان کافی برای پرورش جهان‌های نوبنیاد را فراهم کنند.
الکس شولتز، یکی از نویسندگان همکار و اخترشناس دانشگاه سنت اندروز، در بیانیه گفت:
در کنار هم، این مطالعات نشان می‌دهند که اجرامی با جرم قابل‌مقایسه با سیاره‌های غول‌پیکر، پتانسیل تشکیل سیستم‌های سیاره‌ای مینیاتوری خود را دارند. این سیستم‌ها می‌توانند شبیه به منظومه شمسی باشند، فقط با مقیاسی ۱۰۰ برابر کوچیکتر یا حتی از این مقدار هم کوچکتر از نظر جرم و اندازه. اینکه آیا چنین سیستم‌هایی واقعاً وجود دارند یا نه، هنوز باید مشخص شود.
پس، شاید به شکلی طنزآمیز، اجداد ما با وسواسشان بر زمین‌مرکزی (geocentrism) کاملاً در اشتباه نبوده‌اند — فقط منظومه سیاره‌ای اشتباهی را در نظر داشتند.
منبع: futurism
