رفع فیلتر تلگرام بازار پیام‌رسان‌های بومی را کساد می‌کند

مرکز پژوهشی شناختیک با انتشار یک تحلیل داده‌محورا اعلام کرده رفع فیلتر تلگرام می‌تواند به افت چشمگیر کاربران پلتفرم‌های داخلی منجر شود. بر اساس نتایج مدلی که این مرکز با استفاده از تحلیل آماری VAR (مدلی که برای بررسی رابطه میان چند متغیر در طول زمان استفاده می‌شود) انجام داده، در صورت رفع فیلتر تلگرام، تعداد کاربران روزانه پلتفرم‌های داخلی تا ۵۲ درصد کاهش خواهد یافت.

این ارزیابی مبتنی بر داده‌های رفتاری کاربران از آذر ۱۳۹۴ تا مرداد ۱۴۰۵ و بررسی واکنش آنان به رویدادهای کلیدی فضای مجازی کشور است؛ از جمله فیلترینگ تلگرام، اختلال اینستاگرام، پاندمی کرونا، جنگ روسیه–اوکراین، و همچنین محدودیت‌های مرتبط با واتساپ. در این مدل، از تکنیک رگرسیون برداری خودتوضیح (VAR)  استفاده شده که می‌تواند پیش‌بینی آینده بر اساس داده‌های گذشته را انجام دهد.

ضعف پلتفرم‌های بومی، عامل اصلی کوچ کاربران

در تحلیل شناختیک تأکید شده که دلایل اصلی چنین افتی، به مشکلات زیرساختی، تجربه کاربری ضعیف، عدم دسترسی آزاد به محتوای موردعلاقه و محدودیت‌های عملکردی پلتفرم‌های داخلی بازمی‌گردد. این مرکز پیش‌تر نیز در پیمایشی که در بهار ۱۴۰۳ انجام داده بود، به‌صراحت اعلام کرده بود که کاربران، نبود محتوای متنوع و جذاب، رابط کاربری نامناسب و عدم اعتماد به حفظ حریم خصوصی را از مهم‌ترین دلایل نارضایتی از پلتفرم‌های بومی عنوان کرده‌اند.

از سوی دیگر، رفتار کاربران نشان می‌دهد که وفاداری آن‌ها به پیام‌رسان‌های داخلی اغلب ناشی از نبود جایگزین فیلترنشده است؛ نه رضایت واقعی یا تجربه مثبت. تحلیل نمودارهای رفتاری در بازه‌های زمانی گوناگون نیز نشان می‌دهد هر زمان یکی از پیام‌رسان‌های بین‌المللی رفع محدودیت شده، استقبال کاربران از آن، به‌سرعت باعث افت سهم داخلی‌ها شده است.

بازگشت تلگرام؛ سناریوی نگران‌کننده برای پیام‌رسان‌های بومی

تلگرام در حال حاضر با وجود فیلتر بودن، همچنان یکی از پرمخاطب‌ترین بسترهای ارتباطی در ایران به شمار می‌رود و بر اساس آمارهای مختلف نظیر ایسپا تلگرام دومین اپلیکیشن محبوب ایرانیان است. در آخرین نظرسنجی این مرکز، میزان استفاده کاربران از پلتفرم‌های مختلف داخلی و خارجی بررسی شده و پس از ایسنتاگرام، پیام‌رسان تلگرام است که با ۳۹/۳ درصد بیشترین میزان استفاده را داشته است.

همچنین بخوانید: صداوسیما: بازگشت اینترنت به حالت عادی / تلگرام رفع فیلتر می شود

طبق داده‌های شناختیک، در صورت رفع فیلتر این پلتفرم، نه‌تنها کاربران سابق بازخواهند گشت، بلکه روند مهاجرت معکوس از داخلی‌ها به تلگرام نیز شتاب خواهد گرفت؛ به‌گونه‌ای که سهم پلتفرم‌هایی مانند روبیکا، ایتا، بله و سایر داخلی‌ها ممکن است به کمتر از نصف کاهش یابد.

بر اساس مدل VAR، پس از رفع فیلتر احتمالی تلگرام، تنها طی یک سال، متوسط کاربر فعال روزانه پلتفرم‌های بومی از سطح فعلی به حدود ۴۸ درصد خواهد رسید؛ رقمی که نشان‌دهنده یک بحران بالقوه برای سیاست‌گذاران حوزه حکمرانی دیجیتال است.

وقتی فیلترینگ ابزار وفادارسازی نیست

شناختیک در تحلیل خود تأکید کرده که تکیه بر فیلترینگ به‌عنوان ابزار سیاست‌گذاری نه‌تنها فرهنگ مصرف رسانه‌ای کاربران را اصلاح نکرده، بلکه نوعی اعتماد منفی نسبت به سیاست‌گذاری رسمی ایجاد کرده است. به‌عبارت دیگر، وفاداری پلتفرمی نه از مسیر اجبار، بلکه از دل تجربه بهتر و انتخاب آزاد حاصل می‌شود. اکنون نیز نشانه‌های رفتاری کاربران به‌وضوح حکایت از آن دارد که در صورت بازگشت آزادانه گزینه‌های محبوب قبلی، تمایل عمومی برای ترک پلتفرم‌های داخلی بسیار بالا خواهد بود

گزارش پژوهشگاه شناختیک، که تحت عنوان «شناخت رفتار کاربران ایرانی در مواجهه با رفع محدودیت پلتفرم‌ها» منتشر شده، یکی از معدود تلاش‌های داخلی برای تحلیل علمی و پیش‌بینی رفتار کاربران بر پایه داده‌های تاریخی است. این تحلیل نه تنها یک هشدار فنی برای آینده پیام‌رسان‌های بومی است، بلکه بازتابی از شکست استراتژی فیلترینگ در ایجاد اکوسیستم دیجیتال پایدار و مورداعتماد نیز محسوب می‌شود.

با توجه به اینکه تقاضا برای پیام‌رسان‌های خارجی ریشه در ویژگی‌هایی مانند عملکرد بهتر، امنیت بیشتر، رابط کاربری روان‌تر و مقبولیت جهانی دارد، کارشناسان معتقدند بدون اصلاح اساسی در مدل توسعه پلتفرم‌های بومی و جلب اعتماد کاربران، تغییر در سیاست فیلترینگ می‌تواند منجر به فروپاشی سریع آنچه «جایگزین داخلی» خوانده می‌شود گردد؛ هرچند ذکر این نکته الزامیست که مدل‌های بومی در بسیاری از موارد نظیر دوران جنگ نتوانستند زیرساخت خود را برای ارائه خدمات تقویت کنند و بارها و بارها دچار خطا و ایراد در عملکرد شده بودند.

منبع:‌ زومیت