تاثیر جنگ بر روابط زناشویی: چطور کانون گرم خانواده را حفظ کنیم؟
در شرایط حساسی که اخبار جنگ بر زندگی‌مان سایه می‌افکند، مدیریت رفتار و هیجانات‌مان با اعضای خانواده و به‌ویژه همسر، بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا می‌کند.
در پی تشدید عملیات نظامی و تنش‌های مستقیم میان ایران و اسرائیل، انتشار لحظه‌به‌لحظه اخبار جنگ در رسانه‌های رسمی، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها به یک پدیده فراگیر تبدیل شده است. تصاویر و روایت‌های خشونت‌بار، افزایش حجم شایعات و نگرانی دائمی از آینده نه‌تنها سلامت روان فردی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه به‌طور مستقیم الگوهای ارتباطی و تعامل زوجین را نیز دستخوش تغییر می‌کند.
تاثیر جنگ بر روابط زناشویی
مطالعه‌ی BMC Psychiatry نشان می‌دهد که حتی افرادی که به‌طور مستقیم در میدان نبرد حضور ندارند، با مواجهه مداوم به اخبار جنگ دچار افزایش چشمگیر علائم اضطراب، افسردگی و واکنش‌های استرسی حاد می‌شوند؛ تقریباً ۲۲٪ از جمعیت تحت تأثیر، علائم PTSD یا اختلالات اضطرابی متوسط تا شدید را گزارش کرده‌اند.
وضعیت همسران جانبازان جنگ ایران و عراق
تحقیق بر روی همسران جانبازان جنگ تحمیلی نشان داد که این گروه در مقایسه با جمعیت عادی ایران، سطح بالاتری از شکایات جسمانی و اختلالات روانی از جمله افسردگی و اضطراب دارد؛ بیش از ۵۰٪ همسران جانبازان گزارش کردند که به‌طور منظم نیاز به مشاوره روان‌شناختی دارند.
شبکه تحقیقات سلامت روان ایران (MHRN)
این شبکه پژوهشی پس از تأسیس در سال ۱۳۸۵، بیش از ۲۰ مرکز مطالعاتی را در سراسر کشور پوشش می‌دهد و گزارش می‌کند که بار روانی ناشی از جنگ و بحران‌های منطقه‌ای در سال‌های اخیر تا ۳۰٪ بر مراجعه به مراکز مشاوره خانواده و روان‌درمانی افزوده است.
فعال‌سازی مزمن سیستم استرسی
مشاهده مداوم تصاویر خشونت‌آمیز و اخبار ترس‌آور، منجر به افزایش پایدار هورمون‌های کورتیزول و آدرنالین می‌شود که خود را به‌صورت بی‌خوابی، تحریک‌پذیری و کاهش تمرکز نشان می‌دهد. این وضعیت با اصطلاح «hyperarousal مزمن» شناخته می‌شود و میانجی اصلی بروز رفتارهای واکنشی شدید در زوجین است.
حذف تدریجی مهارت همدلی
وقتی اضطراب فردی افزایش یابد، انرژی شناختی کاهش پیدا می‌کند و توانایی درک و پاسخ‌دهی به احساسات همسر ضعیف می‌شود. این گسیختگی تعاملی می‌تواند به مرور فاصله عاطفی را در رابطه زیاد کند.
جابجایی هیجان و خشم‌فزایی
عدم امکان کنترل شرایط جنگی، احساس خشم و ناتوانی را برمی‌انگیزد که اغلب متوجه نزدیک‌ترین نفر—همسر—می‌شود و می‌تواند به مشاجرات، انتقاد مستمر و حتی خشونت کلامی بینجامد.
فرصت همدلی مشترک
در مقابل، برخی زوج‌های ایرانی خبرنگار یا فعال رسانه‌ای، این بحران را فرصتی برای گفت‌وگوی عمیق‌تر، بیان صادقانه احساسات و تقویت حمایت متقابل می‌بینند. مطالعه‌ای کیفی در استان‌های مرکزی ایران گزارش کرد که ۳۵٪ زوج‌ها پس از دوره‌های مشترک مشاهده اخبار جنگ، پیوند عاطفی قوی‌تری را تجربه کرده‌اند.
همچنین بخوانید: ۸ توصیه مهم برای حمایت روانی از کودکان در روزهای جنگ
تمسخر ممنوع
هرگز همسر خود را به خاطر ابراز ترس یا نگرانی‌هایش مسخره نکنید؛ وقتی او از اخبار جنگ دچار اضطراب یا دلهره می‌شود و احساساتش را بیان می‌کند، دقیقاً به حمایت، آرامش و درک شما نیاز دارد.
طعنه زدن یا کوچک شمردن حرف‌های او تنها باعث می‌شود احساس ناامنی بیشتری کند و به‌جای گفتگو، در برابر شما دیوار بلند انزوا بکشد. به یاد داشته باشید که ترس واکنشی طبیعی است و با رفتارهایی مانند بیان همدلی («می‌فهمم که چقدر این وضعیت برایت سخت است») و تأیید احساسات («حق داری نگران باشی») می‌توانید فضای امنی ایجاد کنید تا همسرتان بدون ترس از قضاوت، حرف‌هایش را با شما در میان بگذارد.
نقش رسانه و سواد رسانه‌ای
- اشباع خبری (Media Saturation): کمیته روان‌شناسی بالینی ایران هشدار می‌دهد که «اشباع خبری» می‌تواند به خستگی شناختی منجر شده و قدرت تصمیم‌گیری در مدیریت بحران خانواده را تضعیف کند.
- پراکندگی شایعات: شبکه‌های پیام‌رسان داخلی و خارجی محل انتشار انبوه شایعات هستند که موجب اضطراب مضاعف، بی‌اعتمادی و افزایش تضادهای خانوادگی می‌شوند.
- کاهش توجه متقابل: اعلان‌های مکرر روی گوشی و تلویزیون باعث می‌شود زوجین کمتر متوجه نیازهای عاطفی یکدیگر باشند و زمان «کیفیت‌بخش مشترک» (Quality Time) کاهش یابد.
توصیه‌های سواد رسانه‌ای
- انتخاب حداکثر دو بازه ۲۰–۳۰ دقیقه‌ای روزانه برای پیگیری اخبار رسمی و معتبر.
- استفاده از منابع صاحبداده (وزارت امور خارجه، سازمان صداوسیما، خبرگزاری‌های داخلی معتبر).
- به‌کارگیری ابزارهای مسدودسازی اعلان‌ها در زمان «گفت‌وگوی روزانه» با همسر.
الگوهای رفتاری زوجین ایرانی
در مواجهه با اخبار جنگ، زوج‌های ایرانی معمولاً سه الگوی رفتاری عمده را نشان می‌دهند:
برخی با سکوت و انزوای عاطفی پاسخ می‌دهند، یعنی از بیان نگرانی‌های خود اجتناب می‌کنند و به‌تدریج سطح ارتباط عاطفی کاهش یافته و حس تنهایی در آن‌ها تقویت می‌شود؛
عده‌ای دیگر هیجانات منفی خود را به شکل خشم و پرخاشگری بروز می‌دهند، به‌طوری که عصبانیت ناگهانی و انتقاد مستمر جای گفت‌وگو و همدلی را می‌گیرد که این امر باعث فرو ریختن اعتماد متقابل و تشدید استرس می‌شود؛
اما در مقابل، گروهی نیز رویکرد همدلی و هم‌پویی را برمی‌گزینند و با گوش دادن فعال، اشتراک صادقانه احساسات و تقسیم وظایف حمایتی، پیوند عاطفی خود را تقویت کرده و تاب‌آوری روانی‌شان را ارتقا می‌دهند.
تفاوت واکنش‌ها در گروه‌های مختلف ایرانی
- جنسیت: زنان در ایران گزارش کرده‌اند که همزمان با افزایش اضطراب، نیاز بیشتری به گفت‌وگو و ابراز همدلی دارند؛ در مقابل، مردان تمایل دارند با «عملگرایی» (کنترل اخبار و وظایف خانه) پاسخ دهند.
- سن و مرحله زندگی
- ۲۰–۳۵ سال: دسترسی مداوم به شبکه‌های اجتماعی و واکنش‌های هیجانی بیشتر.
- ۳۶–۵۵ سال: تلاش برای مدیریت بحران (پیشگیری از اضطراب کودکان، برنامه‌ریزی معیشتی).
- بالای ۵۵ سال: حساسیت جسمی و روانی بالاتر؛ نیاز به مراقبت‌های پزشکی و روان‌پزشکی.
- سابقه تجربه جنگ: خانواده‌هایی که تجربه جنگ ایران–عراق را از سر گذرانده‌اند، گرچه اضطراب را بیشتر گزارش می‌کنند، اما مهارت‌های مقابله‌ای و تاب‌آوری بالاتری هم دارند.
راهکارهای بومی و کاربردی برای ایرانیان
- قرارداد خانواده‌ای برای مصرف اخبار: توافق کنید تنها در زمان‌های مشخص (مثلاً قبل از صرف نهار و پس از شام) اخبار را دنبال کنید و پس از آن گفت‌وگوی ۱۵ دقیقه‌ای داشته باشید.
- توزیع نقش‌ها: یک نفر مسئول پیگیری خلاصه اخبار رسمی باشد و دیگری بر امور خانه و مراقبت عاطفی تمرکز کند.
- گفت‌وگوی ساختارمند روزانه: هر شب ۱۰ دقیقه «چرخه احساس» را اجرا کنید: هر یک از شما سه احساس مهم روز خود را بیان کند و همسر بدون قضاوت پاسخ دهد.
- مراقبت از سلامت فردی: پیاده‌روی روزانه، مدیتیشن ساده (تنفس عمیق)، و خواب منظم—این موارد پایه‌های تاب‌آوری روانی را تقویت می‌کنند.
- حمایت اجتماعی و مذهبی: شرکت در جلسات توزیع کمک‌های معیشتی یا برنامه‌های قرآنی و ذکرخوانی می‌تواند به کاهش اضطراب جمعی کمک کند.
- مشاوره تخصصی: در صورت مشاهده علائم پایداری اضطراب یا خشم (اختلال خواب، پرخاشگری شدید، اختلال تمرکز)، مراجعه به روان‌شناس یا متخصص خانواده در «شبکه تحقیقات سلامت روان ایران» توصیه می‌شود.
مواجهه مستمر با اخبار جنگ ایران و اسرائیل اگرچه بار روانی قابل‌توجهی بر زوجین ایرانی وارد می‌کند، اما با بهره‌گیری از راهکارهای مدیریت اخبار، گفت‌وگوی سازنده و تقسیم نقش‌ها، می‌توان از این بحران فرصتی برای تقویت همدلی و انسجام خانواده ساخت. حمایت اجتماعی، مذهبی و نیز مراجعه به مشاوران متخصص در شبکه‌ی ملی سلامت روان ایران، کلید عبور ایمن و همراه با رشد روابط زناشویی در این دوره‌ی پرچالش است.
منبع: تبیان
