معمای فراموشی خواب‌ها: چرا مغز رویاها را پاک می‌کند؟
تحقیقات جدید نشان می‌دهد فراموشی خواب‌ها به دلیل خاموشی قشر پیش‌پیشانی مغز و کاهش نوراپینفرین در مرحله REM اتفاق می‌افتد، در حالی که احساسات قوی می‌توانند برخی رویاها را در حافظه نگه دارند.
دانشمندان سال‌هاست که روی این سوال کار می‌کنند و حالا با کمک تحقیقات علمی، می‌توانیم این راز مغز را کمی بهتر درک کنیم. در این گزارش، به زبان ساده توضیح می‌دهیم که چرا خواب‌هایمان اغلب مثل مه در ذهنمان محو می‌شوند.
خواب‌ها کجا اتفاق می‌افتند؟
خواب ما به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: خواب REM (وقتی چشم‌ها سریع حرکت می‌کنند) و خواب غیر-REM . رویا‌های پرماجرا و داستانی معمولاً در مرحله REM رخ می‌دهند، یعنی زمانی که مغز ما حسابی مشغول است. اما چرا این رویاها به سختی در ذهنمان می‌مانند؟
مغز در حالت خاموشی حافظه
یکی از دلایل اصلی فراموشی خواب‌ها، نحوه کار مغز در طول خواب است. وقتی در مرحله REM هستیم، بخشی از مغز به نام قشر پیش‌پیشانی ، که مثل یک مدیر برای حافظه و تصمیم‌گیری عمل می‌کند، تقریباً خاموش است. این بخش معمولاً کمک می‌کند چیز‌هایی که تجربه می‌کنیم را به خاطر بسپاریم، اما در خواب انگار مرخصی گرفته!
علاوه بر این، تحقیقات نشان داده‌اند که در طول خواب REM، سطح ماده‌ای شیمیایی به نام **نوراپینفرین** در مغز کم می‌شود. این ماده به ما کمک می‌کند چیز‌ها را به خاطر بیاوریم. وقتی مقدارش کم باشد، مثل این است که مغز تصمیم می‌گیرد خواب‌ها را ذخیره نکند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ در مجله Neuroscience این موضوع را تأیید کرده و گفته که این تغییرات شیمیایی باعث می‌شود خواب‌ها به حافظه بلندمدت راه پیدا نکنند.
حافظه‌ای که روی خواب‌ها تمرکز ندارد
شاید شنیده باشید که خواب به تقویت حافظه کمک می‌کند. این درست است، اما بیشتر برای چیز‌هایی که در طول روز یاد گرفته‌ایم، مثل درس خواندن یا یک تجربه جدید. مغز در طول خواب مشغول مرتب کردن این اطلاعات است، اما انگار رویاها را به‌عنوان چیزی “غیرضروری” کنار می‌گذارد. طبق یک تحقیق در *Nature Reviews Neuroscience* در سال ۲۰۱۰، مغز ما در خواب بیشتر روی پردازش اتفاقات روز تمرکز دارد و رویاها معمولاً جایی در این فرآیند پیدا نمی‌کنند.
همچنین بخوانید: تفاوت درک مغز از گوش دادن و خواندن چیست؟
چرا گاهی خواب‌ها را به خاطر می‌آوریم؟
با این همه، بعضی وقت‌ها تکه‌هایی از خواب را به یاد می‌آوریم، مخصوصاً اگر خیلی هیجان‌انگیز یا ترسناک باشند. مثلاً کابوس‌ها اغلب در ذهن می‌مانند. دلیلش این است که احساسات قوی مثل ترس یا شادی، بخشی از مغز به نام **آمیگدال** را فعال می‌کنند. این بخش مثل یک نگهبان احساسات است و باعث می‌شود بعضی خواب‌ها بهتر در حافظه بمانند.
یک نکته جالب دیگر: اگر درست وسط مرحله REM بیدار شوید، احتمال اینکه خواب را به خاطر بیاورید بیشتر است. تحقیقی در *Journal of Sleep Research* در سال ۲۰۱۹ نشان داد که بیدار شدن ناگهانی در این مرحله، به مغز فرصت می‌دهد تا رویاها را ثبت کند.
استرس و دارو‌ها هم نقش دارند
استرس، کمبود خواب یا حتی برخی دارو‌ها می‌توانند روی یادآوری خواب‌ها اثر بگذارند. مثلاً دارو‌های ضدافسردگی که مواد شیمیایی مغز را تغییر می‌دهند، گاهی باعث می‌شوند خواب‌ها بیشتر یا کمتر به یاد بیایند. همچنین اگر خیلی خسته باشید یا استرس داشته باشید، مغزتان ممکن است آنقدر مشغول باشد که رویاها را کاملاً فراموش کند.
چطور خواب‌هایمان را بیشتر به خاطر بیاوریم؟
اگر دوست دارید خواب‌هایتان را بهتر به یاد بیاورید، چند ترفند ساده وجود دارد:
– دفترچه خواب : یک دفترچه کنار تخت بگذارید و بلافاصله پس از بیداری، هر چیزی که یادتان می‌آید را بنویسید.
– تمرکز قبل از خواب : به خودتان بگویید که می‌خواهید خواب‌هایتان را به خاطر بیاورید. این کار باعث می‌شود مغزتان بیشتر روی رویاها تمرکز کند.
– خواب منظم : خواب کافی و منظم به مغز کمک می‌کند بهتر کار کند و شاید رویاها را بهتر نگه دارد.
دانشمندان هنوز در حال کشف راز‌های خواب و رویاها هستند، اما چیزی که مشخص است این است که مغز ما مثل یک فیلتر عمل می‌کند. رویاها مثل داستان‌های موقتی هستند که مغز اغلب آنها را دور می‌ریزد، مگر اینکه چیزی خاص (مثل احساسات قوی یا بیداری ناگهانی) باعث شود در ذهنمان بمانند. دفعه بعد که از خواب بیدار شدید و چیزی یادتان نیامد، بدانید که مغزتان فقط مشغول کار‌های مهم‌تر بوده!
منابع: تابناک به نقل از مطالعات منتشرشده در مجلات Neuroscience، Nature Reviews Neuroscience، Journal of Sleep Research و Science Advances.
