باید و نبایدهای تعیین مهریه از زبان یک قاضی باتجربه
یک قاضی دادگستری به بایدها و نبایدهای مهم در شرایط تعیین مهریه پرداخت و راهکارهایی را پیش پای مردان و زنان جوان گذاشت تا از در دام مهریه سنگین نیافتند.
مهریه سنتی ریشه‌دار در فرهنگ اسلامی-ایرانی است، اما امروزه به یکی از چالش‌های حقوقی و اجتماعی مهم در کشور تبدیل شده است. تعیین مهریه‌های سنگین و ناتوانی مردان در پرداخت آن، پیامدهای ناگواری برای افراد و جامعه به همراه داشته است. حسین جوانمرد، قاضی دادگستری، در گفتگویی که با خبرگزاری میزان داشته است راهنمایی‌های مهم و کاربردی را برای مردان و زنان جوان در این زمینه داشته است.
در این مطلب از «حرف مرد»، مهم‌ترین مسائل مطرح شده از سوی این قاضی باسابقه را در رابطه با مساله مهریه مرور می‌کنیم.
علل افزایش زندانیان بدهکار مهریه
به گفته جوانمرد، عوامل متعددی در افزایش تعداد زندانیان بدهکار مهریه نقش دارند:
- تعیین مهریه‌های سنگین: سنت تعیین مهریه‌های بالا، فشار مالی زیادی بر مردان وارد می‌کند و در صورت ناتوانی در پرداخت، منجر به زندان می‌شود.
- عدم آگاهی حقوقی: بسیاری از مردان از حقوق و وظایف قانونی خود در زمینه مهریه آگاه نیستند و در مواجهه با مشکلات مالی، گزینه‌های قانونی را نمی‌شناسند.
- فرایندهای قضایی طولانی: طولانی و پیچیده بودن فرایندهای قضایی مربوط به مهریه، می‌تواند به افزایش تعداد زندانیان بدهکار دامن بزند.
پیامدهای زندانی کردن بدهکاران مهریه
زندانی شدن مردان به دلیل بدهی مهریه، پیامدهای جبران‌ناپذیری برای خانواده‌ها به همراه دارد:
- فروپاشی خانواده: این وضعیت نه تنها بر مردان، بلکه بر همسران و فرزندان نیز تأثیر منفی می‌گذارد. اختلافات بر سر مهریه می‌تواند منجر به تنش‌های شدید و در نهایت جدایی یا طلاق شود. ضمن آنکه مشکلات مالی و خانوادگی ناشی از مهریه بالا می‌تواند تأثیر منفی بر روی فرزندان و سلامت روانی آنها داشته باشد.
- مشکلات روانی و اجتماعی: فشار ناشی از زندان می‌تواند منجر به بروز مشکلات روانی و اجتماعی برای افراد و خانواده‌هایشان شود.
راهکارهای پیشنهادی برای کاهش معضل مهریه
برای کاهش تعداد زندانیان بدهکار مهریه، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
- آگاهی‌بخشی حقوقی: برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای زوجین.
- بازنگری قوانین: اصلاح قوانین مربوط به مهریه و اجرای آنها.
- مشاوره قبل از ازدواج: استفاده از نظرات حقوقی و کارشناسی برای تعیین مهریه منطقی.
- تناسب مهریه با شرایط مالی زوجین: توجه به توانایی مالی و فرهنگی زوجین در تعیین مهریه.
جنبه‌های مثبت و منفی مهریه
مهریه به عنوان یکی از حقوق مالی زن در نظام حقوقی ایران، به گونه‌ای طراحی شده است که به تأمین و تضمین برخی از حقوق زنان کمک کند. از جمله جنبه‌های مثبت مهریه می‌توان به حمایت مالی، تامین امنیت روانی و تقویت جایگاه اجتماعی زنان، به ویژه در جوامع سنتی که وابستگی بیشتری به مردان دارند اشاره کرد. با این حال، تأثیر آن بر تضمین حقوق زنان موضوعی پیچیده و چندبعدی است.
از طرف دیگر مهریه‌های بالا و نامتعارف، معایب متعددی دارند:
- فشار اقتصادی بر مردان: ناتوانی در پرداخت مهریه، منجر به مشکلات جدی اقتصادی و حتی زندان می‌شود.
- تخریب نهاد خانواده: اختلافات بر سر مهریه می‌تواند منجر به تنش، جدایی و تأثیر منفی بر فرزندان شود.
- افزایش تنش‌های اجتماعی: مهریه‌های غیرمتعارف می‌توانند منجر به نارضایتی‌های اجتماعی و ایجاد تنش در روابط خانوادگی و اجتماعی شوند.
- مشکلات قانونی: پیچیدگی‌های حقوقی می‌تواند اجرای مهریه‌های غیرمتعارف را با مشکل مواجه کند.
- نارضایتی از زندگی زناشویی: ناتوانی در پرداخت مهریه می‌تواند بر کیفیت زندگی زناشویی تأثیر منفی بگذارد.
- کاهش آمار ازدواج: وجود مهریه‌های بالا ممکن است برخی افراد را از ازدواج منصرف کند.
نکاتی برای تعیین میزان مهریه
خانواده‌ها در تعیین میزان مهریه باید به موارد زیر دقت کنند:
- تناسب با توان مالی زوج
- توجه به فرهنگ و سنت‌های محلی
- تناسب با شرایط اجتماعی زوجین
- توجه به حقوق زن و امنیت مالی او
- مشاوره با افراد مطلع مانند وکلا یا مشاوران خانواده
- توجه به تأثیرات روانی مهریه بر زوجین
- تناسب با میزان تحصیلات و شغل زوجین
حقوق جایگزین مهریه برای زنان
زنان می‌توانند به جای مهریه، حقوق و مزایای دیگری را از زوج مطالبه کنند:
- توافق بر سر نفقه شامل هزینه‌های زندگی، آموزش، درمان و سایر نیاز‌های ضروری
- حق طلاق
- شروط ضمن عقد
- حق حضانت فرزند
- توافق بر سر دارایی‌ها و اموال مشترک
- حق تحصیل و حق کار
- حق استفاده از مسکن مشترک یا مستقل
- توافق بر سر بیمه و حمایت‌های اجتماعی
با توجه به این موارد، خانم‌ها می‌توانند حقوقی را طلب کنند که نه تنها بازدارندگی داشته باشد بلکه به تأمین امنیت و رفاه آنها نیز کمک کند. مهم است که این توافقات به صورت رسمی و قانونی ثبت شوند تا اعتبار لازم را داشته باشند. همچنین، مهم است که طرفین قبل از ازدواج به توافقات خود فکر کنند و از مشاوره حقوقی استفاده کنند تا از بروز مشکلات آینده جلوگیری شود.
قوانین موجود در مورد مهریه و مهریه‌های نامتعارف
بر اساس قوانین مدنی کشور، به ویژه ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، تعیین مهریه به توافق طرفین بستگی دارد. این قانون به زوجین اجازه می‌دهد تا هر مبلغ و یا نوع مالی را به عنوان مهریه تعیین کنند، به شرطی که این مهریه مشروع باشد.
در برخی موارد، قاضی می‌تواند مهریه‌های بسیار بالا یا نامتعارف را رد کند، به ویژه اگر آن را غیرمنصفانه یا غیرقابل پرداخت بداند. اما این موضوع به طور کلی بستگی به قاضی و شرایط خاص هر پرونده دارد.
ضرورت اصلاح قوانین
ساماندهی قانون مهریه به دلایل زیر اهمیت دارد:
- به کاهش منازعات خانوادگی کمک کند و حریم خصوصی زوجین را حفظ کند.
- حقوق زن و مرد به وضوح مشخص می‌شود و از بروز سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری می‌کند.
- به تسهیل فرآیندهای طلاق و حل اختلافات مالی کمک کند.
- بررسی و تعیین نوع و مقدار مهریه در چارچوب قوانین می‌تواند به جلوگیری از فشارهای اجتماعی و فرهنگی منجر شود.
- به افزایش آگاهی عمومی و فرهنگسازی در این زمینه کمک می‌کند.
در کنار این اصلاحات قانونی، خانواده‌ها و رسانه‌ها می‌توانند در کاهش آمار زندانیان بدهکار مهریه نقش تعیین‌کننده ایفا کنند. خانواده‌ها باید توجه کنند که مهریه بالا ضامن خوشبختی جوانان نیست و تا حد ممکن در زمان ثبت عقد امتیازات و حقوق قانونی قابل استیفا را برای فرزندان خود در نظر بگیرند. رسانه‌ها نیز با افزایش آگاهی‌های عمومی و فرهنگسازی در رابطه با موضوع مهریه می‌توانند به کاهش آسیب‌های این موضوع کمک کنند.