قیام سووتو؛ از آتش آپارتاید تا افسانه نسل‌کشی سفیدها

تحریریه حرف مرد: علی شاهرخ- در ۱۶ ژوئن ۱۹۷۶، خیابان‌های سووتو (مخفف South Western Townships) شاهد خیزش هزاران دانش‌آموز سیاهپوست بود که علیه رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی به پا خاستند. آنچه به‌عنوان اعتراضی علیه آموزش اجباری به زبان آفریکانس (Afrikaans) در مدارس آغاز شد، به نقطه عطفی مهم در مبارزه برای آزادی تبدیل شد و موجی از مقاومت داخلی و محکومیت جهانی را برانگیخت.

قیام سووتو: جرقه‌ای که آتش افروخت

در سال ۱۹۷۴، رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی با تصویب قانونی، زبان آفریکانس (زبان اقلیت سفیدپوست) را به‌عنوان زبان آموزشی در مدارس سیاهپوستان اجباری کرد.  سیاهپوستان این زبان را زبان ستمگر می‌دانستند، ابزاری برای سلطه‌گری، نه آموزش.

در آن صبح اندوه‌بار حدود ۲۰ هزار دانش‌آموز با پلاکاردهایی از جمله «مرگ بر آفریکانس» و «ما آزادی به زبان خودمان را می‌خواهیم» از کلاس‌ها خارج شدند. این تجمع تنها اعتراض به سیاست زبانی نبود، بلکه رد کامل نظامی بود که نه‌تنها حقوق سیاسی، که حتی شغل مناسب و کرامت انسانی را هم از سیاه‌پوستان دریغ می‌کرد.

هنگامی که معترضان از موانع پلیس گذشتند، ماموران ابتدا از گاز اشک‌آور و سپس گلوله جنگی استفاده کردند. یکی از اولین قربانیان، هکتور پیترسون ۱۳ ساله بود که تصویر پیکر بی‌جان او در دست دیگر معترضان توسط سام نزیما ثبت شده، به نماد جهانی شرارت آپارتاید بدل شد.

آمارهای رسمی از ۱۷۶ کشته خبر می‌دهد، اما برخی منابع، تعداد تلفات روزهای بعد را تا ۷۰۰ نفر ذکر می‌کنند. این شورش به سرعت به سایر شهرها نیز گسترش یافت و با خشونت بیشتر پلیس و نظامیان مواجه شد. موضوعی که هزاران زخمی و صدها بازداشتی بر جای گذاشت.

بازتاب جهانی و تاثیرات سیاسی قیام سووتو

برخورد خشن با جوانان غیرمسلح، هرگونه توهم خارجی درباره آپارتاید ملایم یا توسعه جداگانه را از بین برد. در عرض چند هفته، تحریم‌های تجاری و بایکوت فرهنگی از سوی کشورهای خارجی تشدید شد. بر اساس اسناد آرشیو تاریخی آفریقای جنوبی، این قیام، کنگره ملی آفریقا (ANC) و دیگر جنبش‌های آزادی‌بخش را تقویت کرد.

بسیاری از رهبران دانش‌آموزی قیام سووتو تبعید شدند و برخی به شاخه نظامی ANC، اومخونتو وسیزوه (Umkhonto we Sizwe به معنای تحت‌الفظی «نیزه ملت») پیوستند تا مبارزه را از طریق خرابکاری و جنگ چریکی ادامه دهند. دولت نیز مجبور به تعدیل برخی سیاست‌های آموزشی شد، هرچند اصلاحات واقعی تنها با سقوط آپارتاید در ۱۹۹۴ محقق شد.

دولت پساآپارتاید، ۱۶ ژوئن را به عنوان روز جوانان تعطیل عمومی اعلام کرد تا شجاعت دانش‌آموزانی را گرامی دارد که جان خود را در راه آزادی فدا کردند. امروزه این رویداد تاریخی با مراسم یادبود در بنای یادبود هکتور پیترسون و برنامه‌های فرهنگی توسط جوانان گرامی داشته می‌شود.

از میراث آپارتاید تا اطلاعات غلط مدرن

طی سالیان اخیر، برخی چهره‌های راست‌گرا در آمریکا و دیگر کشورها از اصطلاح نسل‌کشی برای توصیف وضعیت اقلیت سفیدپوست آفریقای جنوبی، به‌ویژه کشاورزان آفریکانس استفاده کرده‌اند. دونالد ترامپ در ۲۰۱۸ ادعا کرد که کشاورزان سفیدپوست به تعداد زیاد کشته می‌شوند و زمین‌هایشان مصادره می‌شود. ایلان ماسک نیز از دستور کار ضد سفیدپوستان در آفریقای جنوبی ابراز نگرانی کرده است.

اما داده‌های معتبر روایت دیگری ارائه می‌دهند.  بر اساس آمارهای رسمی، در سال ۲۰۲۴، تنها ۸ نفر از ۲۶۲۳۲ نفر قربانیان قتل، کشاورز بودند. طبقه‌ای که شامل همه نژادها می‌شود. گزارش پلیس آفریقای جنوبی برای سالیان ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ نیز ۵۱ فقره قتل مرتبط با مزارع را در میان ۲۷۴۹۴ مورد قتل ثبت کرده، بدون هیچ نشانه‌ای از انگیزه‌های نژادی. الک نیوهوم، تحلیلگر جرم در این باره می‌گوید: قربانی شدن بیشتر به طبقه، جنسیت و مکان مرتبط است تا نژاد.

انگیزه‌های سیاسی و واقعیت‌های اجتماعی

با وجود این شاید بپرسید چرا افسانه نسل‌کشی سفیدپوستان ادامه دارد؟ برای برخی، این روایت نشانه‌ای از افول غرب و قربانی‌نمایی سفیدپوستان است؛ برای دیگران، سلاحی تبلیغاتی برای تضعیف اصلاحات ارضی.

لایحه مصادره زمین آفریقای جنوبی که تحت شرایط خاصی اجازه مصادره بدون غرامت را می‌دهد برای جبران بی‌عدالتی‌های دوران استعمار و آپارتاید طراحی شده است. اما تاکنون هیچ مصادره گسترده‌ای بر اساس این قانون صورت نگرفته است.

استفاده از واژه نسل‌کشی یادآور تبلیغات رژیم آپارتاید است که سیاهپوستان را موجوداتی مادون‌انسانی جلوه می‌داد و خشونت را توجیه می‌کرد. همان‌طور که دانش‌آموزان در جریان قیام سووتو در ۱۹۷۶ در برابر زورگویی ایستادند، جامعه امروز آفریقای جنوبی نیز باید در برابر تحریف حقیقت از طریق ترس‌افکنی و اطلاعات نادرست مقاومت کند.

قیام سووتو نماد مقاومت جمعی در برابر بی‌عدالتی سیستماتیک است. این رویداد نشان داد که اراده جوانان می‌تواند همبستگی جهانی و تحول ملی را شعله‌ور کند. امروز نیز شبح آپارتاید بر بحث‌های مربوط به جرم، زمین و نژاد سایه افکنده است.

گرامیداشت خاطره ۱۶ ژوئن به ما یادآوری می‌کند که آزادی و کرامت انسانی چه در ۱۹۷۶ و چه در ۲۰۲۵ آرزویی مشترک و غیررقابتی است.

همچنین بخوانید: قدیمی‌ترین شواهد استفاده از گیاه روانگردان حرمل (اسپند وحشی) در عصر آهن عربستان

منبع: ancient-origins