زهر عقرب، سلاحی جدید در نبرد با تومور مغزی

در حالی که عقرب‌ها سال‌ها در رسانه‌ها به‌عنوان موجوداتی ترسناک و خطرناک تصویر شده‌اند، پژوهشگران آمریکایی اکنون در حال بازتعریف این تصور هستند. استفاده از زهر عقرب در درمان تومورهای مغزی، نه‌تنها نگاه علمی به این بندپایان را تغییر داده، بلکه امیدی تازه در مسیر درمان سرطان‌های کشنده مانند گلیوبلاستوما ایجاد کرده است.

برنامه هیجان‌انگیز «عامل ترس» بارها از عقرب‌ها برای ترساندن شرکت‌کنندگان استفاده کرده است. زمانی که این بندپایان با نیش‌های بالا آمده به سمت ماجراجویان خزیده و نزدیک می‌شدند، حتی قلب تماشاگران نیز به تپش می‌افتاد. در نهایت، شرکت‌کنندگان این مسابقه در اوایل دهه ۲۰۰۰ معمولاً بدون آسیب از چالش‌ها بیرون می‌آمدند و عقرب‌ها همراه با سایر خزنده‌های ترسناک مانند هزارپاها و عنکبوت‌ها شکست خورده صحنه را ترک می‌کردند.

اما این تصویر ممکن است به‌زودی دستخوش تغییر شود. گروهی از پژوهشگران در مؤسسه City of Hope، شبکه‌ای از مراکز تحقیقاتی سرطان واقع در شهرهای بزرگ ایالات متحده، در حال بازنگری این برداشت‌های نادرست درباره عقرب‌ها هستند و نشان می‌دهند که این موجودات در واقع می‌توانند برای انسان بسیار مفید باشند. در حقیقت، چند سال پیش تیمی از دانشمندان این مؤسسه مقاله‌ای در نشریه Science Translational Medicine منتشر کردند که روش درمانی جدیدی برای تومورهای مغزی سرطانی را معرفی می‌کرد.

پژوهشگران از گونه‌ای به نام «عقرب مرگبار» (Deathstalker) استفاده کردند که بومی مناطق خشک شمال آفریقا و خاورمیانه است. آن‌ها از ترکیبی مهندسی‌شده از زهر این عقرب به نام کلروتوکسین بهره گرفتند تا سلول‌های توموری به‌ویژه گلیوبلاستوما، رایج‌ترین نوع تومور مغزی و یکی از کشنده‌ترین سرطان‌های انسانی را شناسایی کنند. گلیوبلاستوما به‌دلیل پراکندگی در بافت مغز درمان دشواری دارد. در نظریه این روش درمانی می‌تواند راه‌حل مناسبی برای این قاتلان پنهان باشد، زیرا کلروتوکسین مانند رادار عمل کرده و به سلول‌های T (سیستم دفاعی طبیعی بدن) نشان می‌دهد که به کجا باید حمله کنند.

مایکل باریش، دکترای زیست‌شناسی و رئیس دپارتمان زیست‌شناسی تکوینی و سلول‌های بنیادی در مؤسسه City of Hope، در بیانیه‌ای مطبوعاتی می‌گوید:

«همان‌طور که عقرب از ترکیبات سمی زهر خود برای هدف‌گیری و کشتن شکار استفاده می‌کند، ما نیز از کلروتوکسین برای هدایت سلول‌های T به سمت سلول‌های توموری بهره می‌گیریم.»

بر خلاف باور عمومی، «زهر» و «سم» یکسان نیستند، هرچند این دو واژه اغلب به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند. هر دو ماده سمی بوده و می‌توانند آسیب‌زا باشند، اما تفاوت اصلی آن‌ها در نحوه ورود به بدن است. سم از طریق پوست، گوارش یا تنفس مانند پیچک سمی یا قورباغه‌های رنگارنگ سمی وارد بدن می‌شود اما زهر معمولاً از طریق گاز گرفتن یا نیش زدن به بدن و جریان خون اضافه می‌شود. سموم موجود در زهر به حیوانات کمک می‌کند تا شکار خود را از کار بیندازند، اما همین سموم در تنظیم فرآیندهای پیچیده بدن انسان نیز مؤثرند و در درمان‌های نوین پزشکی کاربرد فراوان دارند.

اگرچه این درمان جدید انقلابی در زمینه علمی و پزشکی به‌نظر می‌رسد، اما استفاده از سموم جانوری در پزشکی سابقه‌ای طولانی دارد. در روم باستان، درمان‌گران از زهر مار برای درمان آبله، جذام، تب و زخم‌ها استفاده می‌کردند. حتی گزارش‌هایی وجود دارد که گزش مار زنگی موجب توقف تشنج در بیماران مبتلا به صرع شده است. امروزه نیز از زهر برای تولید پادزهر استفاده می‌شود.

درمان با کلروتوکسین نمونه‌ای از روش درمانی CAR-T cell یا سلول‌های T با گیرنده آنتی‌ژن کایمریک است؛ نوعی ایمنی‌درمانی که از سلول‌های بدن برای مقابله با سرطان بهره می‌گیرد. ایمنی‌درمانی برخلاف روش‌هایی مانند شیمی‌درمانی، مستقیماً سلول‌های سرطانی را هدف قرار نمی‌دهد، بلکه سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند.

شیمی‌درمانی با استفاده از داروهای سمی، تقسیم سریع سلول‌ها را متوقف می‌کند. به‌گفتهٔ متخصصان، هر دو روش مزایا و معایب خاص خود را دارند: ایمنی‌درمانی هدفمندتر است اما کندتر و موفقیت آن متغیر است؛ در حالی که شیمی‌درمانی تهاجمی‌تر بوده و می‌تواند تومورها را سریع‌تر کوچک کند، اما سلول‌های سالم را نیز از بین می‌برد.

همچنین بخوانید: پژوهش تازه: خاموش کردن این آنزیم کلیدی در سلول‌های ایمنی، می‌تواند از بروز چاقی جلوگیری کند

تحقیقات همچنان ادامه دارد

تحقیقات مؤسسه City of Hope دربارهٔ درمان CAR-T cell همچنان ادامه دارد و نتایج آخرین مطالعهٔ این تیم که در ماه اوت در نشریه Cell Reports Medicine منتشر شده، امیدوارکننده به‌نظر می‌رسد. این مطالعه یافته‌های مرحلهٔ اول آزمایش‌های بالینی با استفاده از کلروتوکسین را گزارش می‌دهد. پژوهشگران دریافتند که این درمان «به‌خوبی قابل تحمل» است.

سه نفر از چهار شرکت‌کننده (۷۵ درصد) پس از دریافت سه مرحله درمان، به وضعیت «بیماری پایدار» رسیدند، یعنی تومورهای آن‌ها به‌طور موقت نه رشد کرده و نه کوچک شده بودند. با این حال، هر چهار بیمار در نهایت بر اثر پیشرفت بیماری جان باختند؛ سه نفر کمتر از شش ماه پس از عمل مقدماتی و یک نفر بیش از ۲۰ ماه زنده ماندند.

با توجه به حجم محدود نمونه، نویسندگان تأکید دارند که نمی‌توان نتیجه‌گیری گسترده‌ای انجام داد، اما نسبت به آیندهٔ درمان CAR-T cell با کلروتوکسین خوش‌بین هستند. به‌گفتهٔ تیم پژوهشی، یافته‌های فعلی انگیزه‌ای برای تحقیقات بیشتر دربارهٔ اثربخشی این درمان فراهم کرده و آن‌ها در حال بررسی راه‌هایی برای افزایش قدرت آن هستند، اقدامی که امیدوارند به بهبودهای ملموس‌تری منجر شود.

چه در قرون گذشته و چه در پژوهش‌های نوین، زهر جانوران همواره نشانه‌هایی از امید را در خود داشته‌ و شاید آزمایش‌های بالینی آینده ثابت کند این مواد واقعاً راز پیروزی در نبرد بی‌پایان با سرطان را در خود دارند یا خیر.

منبع: دیجینوی