«پنی سیاه»؛ کاغذ کوچکی که دنیای ارتباطات را دگرگون کرد

چند خط نامه روی کاغذی که در پاکتی قرار می‌گرفت و قرار بود به مقصدی برسد که کیلومترها از مبدأ آن فاصله داشت.

تا همین ۲۰۰ سال قبل و پیش از اختراع فناوری‌های مختلف ارتباطی، این تنها راه ارتباطی میان انسان‌ها بود. مسیر ارتباطی که پرهزینه و البته نامطمئن بود؛ اما روشن شدن جرقه‌ای در ذهن یک انگلیسی، انقلابی خاموش را رقم زد که جهان را بی‌هیاهو به‌هم پیوند می‌زد؛ نخستین تمبر رسمی دنیا که یک پنی سیاه نام گرفت و روی پاکت‌های سفید نامه نشست. امروز یکی از نسخه‌های کمیاب این تمبر تاریخی در گنجینه تمبر موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود؛ جایی که تاریخ و جغرافیای گذشته در سکوت ویترین‌هایش نفس می‌کشد. همزمان با ۱۷ مهر ماه، روز جهانی پست به معرفی این تمبر می‌پردازیم.

از راه‌های شاهی تا پیک‌های مصری

شاید پست در زندگی امروز ما ساده و پیش‌پاافتاده به نظر برسد، اما در روزگارانی نه‌چندان دور، یکی از مهم‌ترین معضلات زندگی بشر یعنی برقراری ارتباط منظم و مطمئن را حل کرد. انسان‌ها همیشه در پی برقراری ارتباط با یکدیگر بودند و در طول تاریخ به‌تدریج روش‌های منظم‌تری برای ارسال پیام‌ها پدید آوردند. گفته می‌شود مصریان باستان مبدع آن بودند، تقریباً ۴هزار سال پیش از میلاد؛ زمانی که پیک‌ها با سرعتی باورنکردنی در سراسر قلمرو فرعون‌ها، پیام‌های سلطنتی را به مقصد می‌رساندند. این سیستم ابتدایی، زمینه‌ای برای ایجاد یک سیستم پستی منظم و جهانی در آینده بود.

در دوران هخامنشیان، داریوش اول تصمیم گرفت به‌جای اتکای صرف به پیام‌های دستی، یک شبکه گسترده از ایستگاه‌های پستی در قلمرو بزرگ خود بسازد. او راه‌های شاهی را ایجاد کرد تا پیام‌ها با استفاده از پیک‌ها، سریع‌تر و دقیق‌تر منتقل شوند. روم باستان هم در مسیر مشابهی حرکت کرد. پیک‌ها از ایستگاهی به ایستگاه دیگر می‌دویدند و اخبار را در سراسر امپراتوری می‌چرخاندند. آن روزها، پست هنوز به عنوان یک ابزار سلطنتی محسوب می‌شد و در خدمت قدرت‌های سیاسی بود.

این تلاش‌ها، همه پیش‌زمینه‌هایی بودند برای دنیای مدرنی که بعدها پست به یکی از ارکان اساسی ارتباطات تبدیل می‌شد؛ چراکه جوانه‌های یک سیستم جهانی ارتباط پستی در حال رویش بود.

یک پنی، هزینه ورود به دنیای ارتباطات

در قرن هجدهم، جهان در آستانه‌ دگرگونی‌های بزرگی قرار داشت و نیاز به برقراری ارتباطات میان مردم، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شد. نامه‌ها و پیام‌ها از مبدأ، راهی مقصد می‌شدند، اما این سفر طاقت‌فرسا و طولانی همیشه به سرانجام نمی‌رسید. فرایندی پرهزینه و پیچیده که برای قشر خاصی از جامعه در دسترس بود و بسیاری از کسانی که در روستاها و مناطق دورافتاده زندگی می‌کردند، هنوز از آن بی‌بهره بودند.

به تدریج ارسال نامه برای مردم عادی هم میسر شد اما معضل دیگری وجود داشت؛ مسئول پرداخت هزینه پست مشخص نبود و گاهی نه گیرنده و نه فرستنده وجه آن را پرداخت نمی‌کردند. در این شرایط کمتر کسی تصور می‌کرد با طراحی یک ورق کوچک کاغذی این مشکل حل شود.

سر رولند هیل فردی بود که این راه‌حل را پیشنهاد داد و با ابداع نخستین تمبر پستی منجر به راه‌اندازی نظام پستی مدرنی در جهان شد. درواقع با ورود این تمبر به سیستم پستی انگلیس، دنیا وارد عصر جدیدی از ارتباطات شد.

یک پنی، هزینه‌ای بود که پیش از ارسال نامه باید پرداخت می‌شد. این ابتکار ساده، اما شگرف، تحولی بنیادین در سیستم پستی به وجود آورد. حالا دیگر فرستنده و گیرنده می‌توانستند از یک سیستم یکپارچه و پیش‌بینی‌پذیر استفاده کنند. تمبر، علاوه بر اینکه هزینه‌ها را مدیریت می‌کرد، سبب ‌شد سیستم پستی نه تنها سریع‌تر بلکه برای همگان دسترس‌پذیر شود؛ چراکه ایده‌ ارسال نامه‌ها با هزینه پیش‌پرداخت، مانند دروازه‌ای بود که به همه مردم جهان اجازه می‌داد در عرصه‌ ارتباطات به‌طور یکسان شرکت کنند.

کاغذ سیاهی که راه‌های ارتباطی را روشن کرد

تمبر یک پنی سیاه، اگرچه تنها یک قطعه کاغذ کوچک بود، اما به‌طور شگفت‌انگیزی نقش کلیدی در تاریخ ارتباطات ایفا کرد. این تمبر که سال ۱۸۴۰ در انگلستان منتشر شد، نخستین نشانه از انقلابی بزرگ در دنیای پست بود. این تمبر نه تنها به‌عنوان نخستین تمبر پستی شناخته می‌شود، بلکه به نقطه شروعی برای تحول سیستم پست جهانی تبدیل شده است. پیش از آن، ارسال نامه‌ها به‌واسطه‌ هزینه‌های سنگین و روش‌های پیچیده، بیشتر متعلق به طبقات خاص بود، اما با معرفی این تمبر، همه به یکباره به یک سیستم پستی یکسان دسترسی پیدا کردند. یک پنی، نه تنها هزینه‌ ارسال نامه‌ها را معین می‌کرد، بلکه شکلی جدید از عدالت را در دنیای ارتباطات برقرار کرد.

واژه «پنی» روی این تمبر و رنگ سیاه آن، نام پنی سیاه «Penny Black» را به این تمبر داد. طراحی آن، با تصویر ملکه ویکتوریا و رنگ مشکی ساده، جذابیت خاصی داشت؛ ظاهری ساده اما پر از معنا. تعداد قطعات منتشرشده تمبر «پنی سیاه» ۶۸میلیون‌و ۸۰۸ هزار عدد بوده و استفاده از آن بیش از یک‌سال ادامه داشته است. در برابر استفاده از پنی سیاه به فرستنده این اجازه داده می‌شد که نامه‌ای با حجم (حدود ۱۴ گرم) را بدون در نظر گرفتن بُعد مسافت و موارد غیره به مقصد دلخواه ارسال کند.

ایده‌هایی مشابه طراحی پنی سیاه به عنوان نخستین تمبر چسباندنی در همان زمان حداقل در کشورهایی چون امپراتوری اتریش، سوئد و احتمالاً یونان پیشنهاد شد اما نکته جالب اینجاست چون انگلیسی‌ها نخستین تمبر پستی جهان را ابداع کردند، هنوز هم تمامی تمبرهای این کشور تنها تمبرهایی هستند که بدون نام کشور روی آن‌ها چاپ می‌شوند. امروز، تمبر یک پنی سیاه نه تنها در دنیای کلکسیونرها گرانبهاست، بلکه یادآور نقطه‌ای در تاریخ است که ارتباطات جهانی آغاز شد.

همچنین بخوانید: تماشا کنید: عکس اولین کامپیوتری که وارد ایران شد

نخستین زبان پستی جهان در گنجینه پستی آستان قدس رضوی

در گنجینه تمبر، سکه و اسکناس موزه آستان قدس رضوی، نمونه‌ای از این نوع تمبر نادر نگهداری می‌شود که در معرض دید عموم قرار دارد. موزه تمبر آستان قدس رضوی، مکانی است که هر بازدیدکننده‌ای را به سفری در دل تاریخ ارتباطات می‌برد. این موزه که در حرم مطهر امام رضا(ع) قرار دارد، مجموعه‌ای از تمبرهای نادر و تاریخی را به نمایش می‌گذارد که نه‌تنها تاریخ پست ایران، بلکه روایتگر تحولات جهانی در دنیای ارتباطات است. مجموعه‌ای خاص که شامل تمبرهای اولیه ایران و جهان و نمونه‌های ارزشمندی از پاکت‌های نامه‌ای با قدمت چند صد ساله می‌شود.

موزه تمبر آستان قدس رضوی درواقع بیشتر از یک گالری، یک فضای آموزشی و تحقیقی است که علاقه‌مندان به تاریخ پست و کلکسیونرها می‌توانند در آن با دقت و وسواس، تاریخ تمبرها و تحولات پستی را مرور کنند. این موزه همچنین به‌عنوان گنجینه‌ای فرهنگی و آموزشی، فرصتی است تا بازدیدکنندگان با رویکردی نو، به دنیای پیچیده‌ ارتباطات و تبادلات فرهنگی در گذر زمان پی ببرند. با قدم زدن در این فضا می‌توان حس کرد هر تمبر، به نوعی پیامی از گذشته را به حال منتقل می‌کند، پیامی که همچنان در دل تاریخ زنده است.

منبع: قدس آنلاین