مسئولیت‌ها و حقوق متقابل در سفرهای نوروزی؛ آدابی برای مسافران و میزبانان
نوروز، این کهن‌ترین جشن ایرانیان، همواره با حال و هوای سفر، دیدار اقوام و گشت و گذار در دل طبیعت عجین بوده است.
هر ساله با فرا رسیدن بهار، میلیون‌ها ایرانی کوله‌بار سفر می‌بندند و رهسپار شهرها و دیارهای گوناگون می‌شوند. جاده‌ها، هتل‌ها، اقامتگاه‌ها و مقاصد گردشگری، همه پر می‌شوند از مسافرانی که در جست‌وجوی تنفس هوای تازه و لحظاتی ناب در طبیعت و شهرهای گوناگون هستند.
با این حال، سفرهای نوروزی اگرچه نشاط‌آور و خاطره‌سازند، اما می‌توانند چالش‌هایی نیز به همراه داشته باشند؛ از ترافیک‌های سنگین گرفته تا شلوغی مقاصد گردشگری، از فشار بر زیرساخت‌های شهری گرفته تا بروز ناهنجاری‌ها و نارضایتی میان شهروندان و مسافران. در این میان، پرسشی اساسی مطرح می‌شود: مسئولیت این ناهماهنگی‌ها بر عهده کیست؟ حقوق و تکالیف مسافر و میزبان چیست؟ و نقش دولت و نهادهای ذی‌ربط در مدیریت این وضعیت چگونه تعریف می‌شود؟
در این نوشتار در رسانه حرف مرد، می‌کوشیم ضمن واکاوی حقوق و وظایف مسافران، شهروندان بومی و دولت، نگاهی جامع به الزامات اخلاقی و قانونی سفرهای نوروزی بیفکنیم و راهکارهایی برای کاهش ناهماهنگی‌ها و افزایش رضایت عمومی ارائه دهیم.
حقوق و تکالیف مسافران در ایام نوروز
نخستین گام در تحلیل این مسئله، توجه به جایگاه مسافران است. مسافران به عنوان بهره‌برداران موقت از منابع و امکانات شهری و طبیعی مقصد، همواره از حقوقی برخوردارند، اما در برابر این حقوق، مسئولیت‌هایی نیز بر عهده آنان قرار دارد.
حقوق مسافران
مسافران حق دارند از فضاهای عمومی، جاده‌ها، اقامتگاه‌ها، خدمات شهری، آثار تاریخی و طبیعت بهره‌مند شوند. این بهره‌مندی باید همراه با امنیت، رفاه نسبی و دسترسی عادلانه به خدمات باشد. همچنین آن‌ها حق دارند از کیفیت مناسب خدمات گردشگری، از جمله اقامت، حمل‌ونقل، بهداشت، امداد و نجات و ایمنی بهره‌مند شوند. دسترسی به اطلاعات شفاف درباره قوانین محلی، مقررات زیست‌محیطی و فرهنگ بومی نیز از جمله حقوق اساسی مسافران محسوب می‌شود.
تکالیف مسافران
اما در مقابل، مسافران موظفند به فرهنگ و قوانین محلی احترام بگذارند. حفظ نظافت محیط‌های عمومی، رعایت حقوق شهروندان بومی، پرهیز از ایجاد سر و صدا و بی‌نظمی، مراقبت از منابع طبیعی و رعایت هنجارهای فرهنگی و اجتماعی مقصد از جمله وظایف اصلی هر مسافر است. متأسفانه گاه در سفرهای نوروزی، شاهد بی‌توجهی به این اصول هستیم؛ از ریختن زباله در طبیعت و معابر گرفته تا ایجاد مزاحمت‌های مختلف برای ساکنان محلی.
مسافری که به مقصدی وارد می‌شود، تنها یک گردشگر نیست، بلکه میهمانی است که باید حرمت میزبان و خانه‌اش را پاس بدارد.
حقوق و مسئولیت‌های شهروندان میزبان
در سوی دیگر این تعامل، شهروندان مقاصد گردشگری قرار دارند. شهروندانی که با ورود خیل عظیم مسافران، زندگی روزمره‌شان تحت تأثیر قرار می‌گیرد و گاه با چالش‌هایی روبه‌رو می‌شوند.
حقوق شهروندان بومی
شهروندان بومی حق دارند از آرامش، امنیت و نظم در شهر خود برخوردار باشند. همچنین حق دارند که خدمات شهری و زیرساخت‌ها به گونه‌ای مدیریت شود که فشار ناشی از حضور مسافران، کیفیت زندگی آنان را به شدت کاهش ندهد. به بیان دیگر، شلوغی و ازدحام مسافران نباید دسترسی شهروندان بومی به امکانات اولیه مانند نانوایی، فروشگاه‌ها، درمانگاه‌ها یا پارک‌ها را مختل سازد.
تکالیف شهروندان بومی
در عین حال، شهروندان بومی نیز وظیفه دارند در برابر مسافران برخوردی مسئولانه و مهمان‌نوازانه داشته باشند. ایجاد فضای خوشایند برای میهمانان نوروزی، رعایت انصاف در ارائه خدمات و پرهیز از رفتارهای سلبی یا تبعیض‌آمیز از جمله وظایف اجتماعی و اخلاقی شهروندان میزبان است. فرهنگ غنی ایرانی همواره بر مهمان‌نوازی تأکید داشته و نوروز، بهترین فرصت برای تجلی این خصیصه است.
محیط زیست؛ سرمایه‌ای که نباید فدای سفر شود
در ایام نوروز، بخش مهمی از سفرهای ایرانیان به دل طبیعت ختم می‌شود؛ کوه‌ها، جنگل‌ها، دشت‌ها، رودخانه‌ها و سواحل میزبان میلیون‌ها مسافر می‌شوند. این استقبال گسترده از طبیعت، اگر با رعایت اصول حفاظت از محیط‌زیست همراه نباشد، می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری بر پیکره زیست‌بوم‌های کشور وارد سازد.
آسیب‌های رایج به محیط زیست در ایام نوروز
ریختن زباله در طبیعت، تخریب پوشش گیاهی، ایجاد آتش در جنگل‌ها و مراتع، آلودگی منابع آبی و حتی شکار یا آزار جانوران، از جمله رفتارهای نادرستی هستند که متأسفانه در برخی مناطق گردشگری مشاهده می‌شود. فراموش نکنیم که محیط‌زیست متعلق به همه است و آسیب به آن، آسیب به نسل‌های آینده خواهد بود.
مسئولیت مسافران در قبال طبیعت
هر مسافر مسئول است از طبیعت به درستی بهره ببرد و ردپای منفی از خود به جای نگذارد. جمع‌آوری زباله‌ها، پرهیز از آسیب رساندن به پوشش گیاهی، رعایت قوانین مناطق حفاظت‌شده، خاموش کردن آتش پس از استفاده و اجتناب از ورود به مناطق حساس طبیعی، از جمله اقداماتی است که باید سرلوحه سفرهای نوروزی قرار گیرد.
نقش دولت و نهادهای محیط‌زیستی
دولت و نهادهای محیط‌زیستی نیز باید با تجهیز مناطق طبیعی به امکانات اولیه، افزایش نظارت‌ها، ارائه آموزش‌های زیست‌محیطی و برخورد قانونی با متخلفان، نقش پیشگیرانه و مؤثری ایفا کنند. همچنین، اجرای طرح‌های پاک‌سازی طبیعت و فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها می‌تواند تأثیر بسزایی در تغییر رفتار عمومی داشته باشد.
تصادفات جاده‌ای؛ فاجعه‌ای تکراری در نوروز
یکی از تلخ‌ترین واقعیت‌های سفرهای نوروزی، آمار بالای تصادفات جاده‌ای است. هر ساله، همزمان با آغاز موج سفرهای نوروزی، شمار تصادفات و جان‌باختگان در جاده‌های کشور افزایش می‌یابد و خانواده‌های بسیاری به جای خاطره‌ای خوش، با داغ عزیزان خود روبه‌رو می‌شوند.
عجله و شتاب در رانندگی، خستگی و خواب‌آلودگی رانندگان، سبقت‌های غیرمجاز، سرعت‌های غیرمجاز، بی‌توجهی به قوانین راهنمایی و رانندگی، و نقص فنی خودروها از جمله مهم‌ترین دلایل بروز این حوادث هستند. برخی از رانندگان نیز به دلیل شلوغی جاده‌ها و تمایل به زودتر رسیدن به مقصد، اقدام به رفتارهای پرخطر می‌کنند.
نقش مسافران در پیشگیری از تصادفات
رانندگان و سرنشینان خودروها باید هوشیارانه و مسئولانه رفتار کنند. رعایت سرعت مطمئنه، استراحت کافی پیش از سفر، استفاده از کمربند ایمنی، پرهیز از رانندگی در حالت خواب‌آلودگی و رعایت حق تقدم‌ها، می‌تواند تا حد زیادی از بروز سوانح جلوگیری کند. همچنین مسافران باید برای ایمنی خود و دیگران، زمان کافی برای سفر در نظر بگیرند و از شتاب و بی‌صبری در طول مسیر پرهیز کنند.
نقش دولت در ارتقای ایمنی جاده‌ها
افزایش حضور پلیس راهور، بهبود وضعیت جاده‌ها و علائم رانندگی، استقرار پایگاه‌های امداد جاده‌ای و ارائه هشدارهای ترافیکی و آب‌وهوایی از جمله اقداماتی است که دولت باید به طور مستمر و ویژه در ایام نوروز انجام دهد. همچنین برخورد قاطع با تخلفات رانندگی و فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها می‌تواند در کاهش آمار تصادفات نوروزی مؤثر باشد.
اگر بی‌نظمی یا ناهماهنگی پیش آمد، مقصر کیست؟
بی‌نظمی و ناهماهنگی در سفرهای نوروزی، مسئله‌ای چندوجهی است و نمی‌توان مقصر را تنها در یک گروه خلاصه کرد. بروز چنین چالش‌هایی معمولاً حاصل رفتارهای اشتباه یا کم‌توجهی چندین ضلع از این مثلث است: مسافران، شهروندان بومی و نهادهای مدیریتی.
نقش مسافران در بروز بی‌نظمی
بی‌توجهی مسافران به قوانین محلی، نادیده گرفتن مسئولیت‌های اجتماعی، تخریب محیط‌زیست، رفتارهای شتاب‌زده در جاده‌ها و ازدحام بی‌برنامه در مناطق گردشگری از جمله عواملی هستند که می‌توانند به بی‌نظمی دامن بزنند. در بسیاری از مواقع، عدم رعایت فرهنگ ترافیک و رانندگی‌های خطرناک، موجب ترافیک سنگین، تصادفات جاده‌ای و نارضایتی عمومی می‌شود.
نقش شهروندان بومی
از سوی دیگر، برخی از شهروندان بومی نیز ممکن است با رفتارهای تند، نرخ‌های غیرمنصفانه برای اجاره اقامتگاه‌ها یا ارائه خدمات بی‌کیفیت، زمینه نارضایتی و تنش را فراهم سازند. در برخی موارد، شکاف میان انتظار مسافران و نوع برخورد میزبانان، باعث سوءتفاهم و بروز اختلاف می‌شود.
نقش نهادهای مدیریتی و دولت
بدون تردید، ضعف در برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح از سوی دولت و نهادهای مسئول نیز سهم عمده‌ای در شکل‌گیری بی‌نظمی‌ها دارد. نبود زیرساخت‌های کافی، کمبود نیروی پلیس راهور، عدم اطلاع‌رسانی مناسب، ضعف در سامان‌دهی ترافیک و کمبود امکانات رفاهی در مسیرهای پرتردد از جمله نواقصی است که می‌تواند وضعیت را بحرانی سازد.
بنابراین، می‌توان گفت که مسئولیت این ناهماهنگی‌ها مشترک است و بر عهده هر سه ضلع مثلث مسافر، میزبان و دولت قرار دارد.
نقش دولت و نهادهای مسئول در مدیریت سفرهای نوروزی
سازمان‌ها و نهادهای اجرایی، به عنوان متولیان نظم عمومی و رفاه اجتماعی، نقشی کلیدی در سامان‌دهی سفرهای نوروزی ایفا می‌کنند. دولت وظیفه دارد از طریق برنامه‌ریزی دقیق و اجرای سیاست‌های مدبرانه، هم به حقوق مسافران احترام گذارد و هم حقوق شهروندان بومی را محفوظ دارد.
مهم‌ترین وظایف دولت عبارتند از:
آماده‌سازی زیرساخت‌ها: بهسازی و تقویت جاده‌ها، ایجاد کمپ‌های موقت، افزایش امکانات بهداشتی و خدمات رفاهی در مسیرهای پرتردد.
اطلاع‌رسانی گسترده و شفاف: اطلاع‌رسانی درباره ظرفیت شهرها، مناطق پرتردد، هشدارهای جوی، مقررات ترافیکی و نکات ایمنی به مسافران.
کنترل قیمت‌ها و نظارت بر بازار: جلوگیری از سوءاستفاده برخی کسبه یا صاحبان اقامتگاه‌ها از وضعیت شلوغی و افزایش بی‌رویه قیمت‌ها.
مدیریت ترافیک و ایمنی جاده‌ها: حضور مستمر نیروهای پلیس راهور، امدادگران هلال‌احمر و نیروهای اورژانس در نقاط حساس و پرتردد.
فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی: ترویج فرهنگ سفر ایمن و مسئولانه از طریق رسانه‌ها، تبلیغات محیطی و آموزش‌های اجتماعی.
سفری مسئولانه، شهری آرام
نوروز، فرصتی برای تجدید قوا، دیدار عزیزان و لذت بردن از طبیعت زیبای ایران است. اما برای آن‌که این سفرها به تجربه‌ای خوشایند و ایمن تبدیل شود، نیازمند همکاری و هم‌افزایی میان همه ذی‌نفعان هستیم.
مسافران، با رعایت اصول سفر مسئولانه، می‌توانند نقش موثری در حفظ آرامش و نظم مقاصد ایفا کنند. شهروندان بومی، با رفتار محترمانه و مهمان‌نوازانه، می‌توانند چهره‌ای زیبا از فرهنگ ایرانی به نمایش گذارند. و دولت، با برنامه‌ریزی جامع و نظارت موثر، می‌تواند بستری مناسب برای سفری ایمن، کم‌تنش و خاطره‌انگیز فراهم آورد.
در نهایت، همه ما در قبال این سرزمین و فرهنگ غنی، مسئولیم. هر قدمی که برمی‌داریم، هر تصمیمی که می‌گیریم، باید با احترام به حقوق دیگران و حفظ سرمایه‌های طبیعی و اجتماعی همراه باشد تا نوروز، نه فقط جشن بهار، بلکه جشن همدلی و مسئولیت‌پذیری نیز باشد.
