تاثیر کیفیت هوا بر تشدید خطر زوال عقل چیست؟

تحریریه حرف مرد: علی شاهرخ- بر اساس تحقیقات جدید که داده‌های نزدیک به ۳۰ میلیون نفر را بررسی کرده است، آلاینده‌های کوچک هوا مانند PM2.5 (ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون) و دوده ممکن است به طور پنهانی خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش دهند.

تحلیلی از مطالعاتی که داده‌های نزدیک به ۳۰ میلیون نفر را شامل می‌شود، نقش آلودگی هوا از جمله آلاینده‌های ناشی از اگزوز خودروها را در افزایش خطر زوال عقل برجسته کرده است.

ارتباط کیفیت هوا با تشدید خطر زوال عقل

تخمین زده می‌شود که زوال عقل از جمله بیماری آلزایمر بیش از ۵۷.۴ میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده باشد، رقمی که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ تقریباً سه برابر شده و به ۱۵۲.۸ میلیون مورد برسد. تأثیرات این بیماری بر افراد، خانواده‌ها، مراقبان و جامعه به طور کلی بسیار گسترده است.

در حالی که برخی نشانه‌ها حاکی از کاهش شیوع زوال عقل در اروپا و آمریکای شمالی است، که نشان می‌دهد ممکن است بتوان خطر این بیماری را در سطح جمعیت کاهش داد؛ در سایر نقاط جهان این تصویر چندان امیدوارکننده نیست.

اخیرا آلودگی هوا به عنوان یک عامل خطر برای زوال عقل شناسایی شده است و چندین مطالعه انگشت اتهام را به سوی چندین آلاینده خاص نشانه رفته‌اند. با این حال، قدرت شواهد و توانایی تعیین یک رابطه علّی متفاوت بوده است.

در مقاله‌ای که در ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۳ در نشریه The Lancet Planetary Health منتشر شد، تیمی به رهبری پژوهشگران واحد اپیدمیولوژی شورای تحقیقات پزشکی (MRC) دانشگاه کمبریج، یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز از ادبیات علمی موجود را برای بررسی بیشتر این ارتباط انجام دادند.

این روش به آن‌ها اجازه داد تا مطالعاتی را که به تنهایی ممکن است شواهد کافی ارائه ندهند و گاهی با یکدیگر در تضاد هستند، گرد هم آورند تا به نتیجه‌گیری‌های جامع‌تر و محکم‌تری دست یابند.

در مجموع، پژوهشگران ۵۱ مطالعه را در نظر گرفتند که داده‌های بیش از ۲۹ میلیون شرکت‌کننده را عمدتا از کشورهایی با درآمد بالا در بر می‌گرفت. از این تعداد، ۳۴ مقاله در متاآنالیز گنجانده شدند: ۱۵ مورد از آمریکای شمالی، ۱۰ مورد از اروپا، ۷ مورد از آسیا و ۲ مورد از استرالیا.

پژوهشگران یک ارتباط مثبت و از نظر آماری معنادار بین سه نوع آلاینده هوا و زوال عقل پیدا کردند. این موارد عبارت بودند از:

• ذرات معلق با قطر ۲.۵ میکرون یا کمتر (PM2.5): این آلاینده از ذرات بسیار ریزی تشکیل شده که به اندازه‌ای کوچک هستند که می‌توانند به عمق ریه‌ها استنشاق شوند. این ذرات از منابع مختلفی مانند اگزوز خودروها، نیروگاه‌ها، فرآیندهای صنعتی، اجاق‌های چوب‌سوز و شومینه‌ها و گرد و غبار ساختمانی ناشی می‌شوند. همچنین این ذرات در جو به دلیل واکنش‌های شیمیایی پیچیده با سایر آلاینده‌ها مانند دی‌اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن تشکیل می‌شوند. این ذرات می‌توانند مدت‌ها در هوا باقی بمانند و مسافت‌های طولانی از محل تولید خود را طی کنند.
• دی‌اکسید نیتروژن (NO2): یکی از آلاینده‌های کلیدی ناشی از سوخت‌های فسیلی است. این گاز در اگزوز خودروها، به ویژه خودروهای دیزلی، و همچنین در انتشارات صنعتی و گازهای ناشی از اجاق‌ها و بخاری‌های گازی یافت می‌شود. قرار گرفتن در معرض غلظت‌های بالای دی‌اکسید نیتروژن می‌تواند سیستم تنفسی را تحریک کند، بیماری‌هایی مانند آسم را تشدید یا ایجاد نماید و عملکرد ریه را کاهش دهد.
• دوده: از منابعی مانند اگزوز خودروها و سوختن چوب ناشی می‌شود. دوده می‌تواند گرما را به دام انداخته و بر آب و هوا تأثیر بگذارد. هنگام استنشاق، می‌تواند به عمق ریه‌ها نفوذ کند، بیماری‌های تنفسی را تشدید نماید و خطر مشکلات قلبی را افزایش دهد.

بر اساس یافته‌های پژوهشگران، به ازای هر ۱۰ میکروگرم در متر مکعب (μg/m³) افزایش غلظت PM2.5، خطر نسبی زوال عقل در یک فرد تا ۱۷ درصد افزایش می‌یابد. میانگین اندازه‌گیری PM2.5 در کنار جاده‌های مرکز لندن در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۰ میکروگرم در متر مکعب بود.

به ازای هر ۱۰ میکروگرم در متر مکعب افزایش غلظت دی‌اکسید نیتروژن، خطر نسبی ابتلا به زوال عقل، ۳ درصد افزایش می‌یابد. میانگین اندازه‌گیری NO2 در کنار جاده‌های مرکز لندن در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۳ میکروگرم در متر مکعب بود.

همچنین، به ازای هر ۱ میکروگرم در متر مکعب افزایش غلظت دوده در PM2.5، خطر نسبی ۱۳ درصد افزایش می‌یابد. در سراسر بریتانیا، میانگین سالانه غلظت دوده در برخی نقاط کنار جاده‌ها در سال ۲۰۲۳ در لندن ۰.۹۳، در بیرمنگام ۱.۵۱ و در گلاسگو ۰.۶۵ میکروگرم در متر مکعب بود.

دکتر Haneen Khreis، نویسنده ارشد این مطالعه از واحد اپیدمیولوژی MRC می‌گوید: شواهد اپیدمیولوژیک نقش حیاتی در تعیین این موضوع ایفا می‌کند که آیا آلودگی هوا خطر زوال عقل را افزایش می‌دهد یا خیر و به چه میزان. کار ما شواهد بیشتری ارائه می‌دهد تا از این مشاهده حمایت کند که قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض آلودگی هوای بیرون یک عامل خطر برای بروز زوال عقل در بزرگسالان سالم است.

وی افزود: مقابله با آلودگی هوا می‌تواند مزایای بلندمدت برای سلامت، جامعه، آب و هوا و اقتصاد به همراه داشته باشد. این کار می‌تواند بار سنگین بر دوش بیماران، خانواده‌ها و مراقبان را کاهش دهد و فشار بر سیستم‌های بهداشتی تحت فشار را کم کند.

چندین مکانیسم برای توضیح چگونگی تاثیر آلودگی هوا بر زوال عقل پیشنهاد شده است که عمدتا شامل التهاب در مغز و استرس اکسیداتیو (یک فرآیند شیمیایی در بدن که می‌تواند به سلول‌ها، پروتئین‌ها و DNA آسیب برساند) می‌شود. هر دو عامل استرس اکسیداتیو و التهاب نقش ثابت‌شده‌ای در شروع و پیشرفت زوال عقل دارند.

تصور می‌شود که آلودگی هوا این فرآیندها را از طریق ورود مستقیم به مغز یا مکانیسم‌های مشابه بیماری‌های ریوی و قلبی-عروقی تحریک می‌کند. آلودگی هوا همچنین می‌تواند از ریه‌ها وارد جریان خون شده و به اندام‌های مختلف بدن برسد و باعث التهاب موضعی و گسترده شود.

پژوهشگران خاطرنشان کردند که اکثر افراد مورد مطالعه در تحقیقات منتشر شده سفیدپوست و ساکن کشورهای با درآمد بالا بودند، در حالی که گروه‌های حاشیه‌نشین معمولا در معرض آلودگی هوای بیشتری قرار دارند. با توجه به اینکه مطالعات نشان داده‌اند که کاهش مواجهه با آلودگی هوا برای کاهش خطر مرگ زودرس در گروه‌های حاشیه‌نشین مفیدتر است، پژوهشگران خواستار آن شدند که کارهای آینده به طور فوری نمایندگی بهتری از اقوام مختلف و کشورها و جوامع با درآمد کم و متوسط را تضمین کنند.

Clare Rogowski، نویسنده مشترک اول این مطالعه که او نیز از واحد اپیدمیولوژی MRC است در این باره گفت: تلاش‌ها برای کاهش مواجهه با این آلاینده‌های کلیدی احتمالاً به کاهش بار زوال عقل بر جامعه کمک می‌کند. اعمال محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌تر برای چندین آلاینده احتمالا ضروری است و باید بر عوامل اصلی مانند بخش حمل و نقل و صنعت تمرکز کرد. با توجه به گستردگی آلودگی هوا، نیاز فوری به مداخلات سیاستی منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی برای مقابله عادلانه با آلودگی هوا وجود دارد.

تحلیل‌های بیشتر این تیم تحقیقاتی نشان داد که در حالی که مواجهه با این آلاینده‌ها خطر بیماری آلزایمر را افزایش می‌دهد، این تأثیر برای زوال عقل عروقی (نوعی زوال عقل ناشی از کاهش جریان خون به مغز) قوی‌تر به نظر می‌رسید. تصور می‌شود حدود ۱۸۰ هزار نفر در بریتانیا تحت تأثیر این نوع زوال عقل قرار دارند. با این حال، از آنجا که تنها تعداد کمی از مطالعات این تفاوت را بررسی کرده بودند، پژوهشگران آن را از نظر آماری معنادار طبقه‌بندی نکردند.

دکتر Christiaan Bredell از دانشگاه کمبریج و North West Anglia NHS Foundation Trust، دیگر نویسنده مشترک اول این مطالعه، گفت: این یافته‌ها بر نیاز به یک رویکرد بین‌رشته‌ای برای پیشگیری از زوال عقل تأکید می‌کنند. پیشگیری از زوال عقل تنها مسئولیت بخش بهداشت نیست: این مطالعه استدلالی را تقویت می‌کند که مبتنی بر این است: برنامه‌ریزی شهری، سیاست حمل و نقل و مقررات محیط زیستی همگی نقش مهمی دارند.

این پژوهش توسط شورای تحقیقات اروپا تحت برنامه تحقیقات و نوآوری افق ۲۰۲۰ و برنامه چارچوب افق اروپا اتحادیه اروپا تأمین مالی شده است.

منبع: sciencedaily