بمب سنگرشکن چیست؟ تاریخچه، انواع و کاربردهای سلاح استراتژیک آمریکا

تحریریه حرف مرد: علی شاهرخ- توسعه بمب سنگرشکن به دوران جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد، زمانی که نیروهای متفقین برای مقابله با پناهگاه‌های زیرزمینی و استحکامات بتنی آلمان نازی نیاز به سلاحی ویژه داشتند.

اولین نمونه‌های قابل توجه، بمب‌های تالبوی انگلیسی بودند که وزن آن‌ها به ۵۴۰۰ کیلوگرم می‌رسید. در دوران جنگ سرد، این فناوری به شدت توسعه یافت و آمریکا نمونه‌هایی مانند BLU-109 را تولید کرد.

جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ نیز نقطه عطفی در استفاده عملیاتی از این بمب‌ها بود، به‌طوری که بمب GBU-28 با موفقیت علیه پناهگاه‌های زیرزمینی ارتش عراق به کار گرفته شد.

انواع بمب سنگرشکن

بمب‌های سنگرشکن را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:

بمب‌های سقوط آزاد: قدیمی‌ترین نوع بمب سنگرشکن که بدون سیستم هدایت و تنها با استفاده از نیروی جاذبه عمل می‌کنند. نمونه‌های جدیدتر این نوع از بمب های سنگرشکن معمولا باله‌های تثبیت‌کننده دارند.

بمب‌های هدایت لیزری: مانند سری GBU-28 آمریکایی که با هدایت لیزری به دقت بالایی در اصابت به هدف دست می‌یابند. این نوع قادر به نفوذ تا ۶ متر در بتن مسلح است.

بمب‌های هدایت ماهواره‌ای: پیشرفته‌ترین نوع بمب سنگرشکن که از سیستم‌های GPS/INS برای هدایت استفاده می‌کنند. نمونه‌هایی مانند GBU-57 MOP آمریکا می‌توانند تا ۶۰ متر در زمین نفوذ کنند. اما حمل این مدل صرفا توسط بمب افکن B2 ممکن است.

کاربرد و مکانیسم عملکرد بمب سنگرشکن

بمب‌های سنگرشکن با مکانیسمی دو مرحله‌ای عمل می‌کنند. مرحله اول شامل نفوذ فیزیکی به سازه است که با استفاده از بدنه‌های تقویت‌شده از فولادهای آلیاژی ویژه و طراحی آیرودینامیک محقق می‌شود. مرحله دوم، انفجار تاخیری است که پس از نفوذ به عمق مناسب رخ می‌دهد. این بمب‌ها معمولا دارای فیوزهای هوشمندی هستند که عمق نفوذ را محاسبه کرده و در بهینه‌ترین نقطه منفجر می‌شوند. با این ویژگی‌ها، کاربردهای اصلی بمب سنگرشکن عبارت است از:

• انهدام مراکز نظامی و فرماندهی زیرزمینی
• تخریب تاسیسات هسته‌ای
• نابودی انبارهای مهمات و سیلوهای موشک
• هدف قرار دادن پناهگاه‌های نظامی
• انهدام تونل‌های استراتژیک

کشورهای دارای بمب سنگرشکن

گرچه آمریکا یکی از مشهورترین توسعه‌دهندگان بمب های سنگرشکن است و برخی از بهترین انواع بمب سنگرشکن را در اختیار دارد، اما در سالیان گذشته کشورهای زیادین نسبت به توسعه این مدل از بمب‌ها اقدام کرده‌اند که عبارتند از؛

ایالات متحده آمریکا

آمریکا بدون حرف و حدیث، پیشرفته‌ترین بمب‌های سنگرشکن جهان را در اختیار دارد. GBU-57 MOP با وزنی حدود ۱۴ تن می‌تواند ۶۰ متر در زمین نفوذ کند و قدرتمندترین بمب غیرهسته‌ای در زرادخانه ارتش آمریکا به شمار می‌رود. ارتش این کشور همچنین از GBU-28 و GBU-24 در عملیات‌های مختلف استفاده کرده است.

روسیه

بمب KAB-1500L با قابلیت نفوذ به ۳ متر بتن مسلح، از نمونه‌های روسی بمب سنگرشکن است. روسیه همچنین اخیرا از بمب‌های هدایت شونده جدیدی رونمایی کرده که ادعا می‌شود توانایی نفوذ به عمق بیشتری را دارند.

چین

چین در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری قابل توجهی در این زمینه انجام داده است. بمب‌های چینی از جمله DF-15 یا M-9 با هدایت لیزری و ماهواره‌ای مجهز شده‌اند.

اسرائیل

یکی از پیشرفته‌ترین برنامه‌های توسعه بمب سنگرشکن در خاورمیانه متعلق به اسرائیل است. نمونه‌هایی مانند MPR-500 با دقت بالا و قابلیت نفوذ به چندین طبقه از ساختمان‌های بتنی طراحی شده‌اند.

بریتانیا

بریتانیا نیز مانند دیگر کشورها توانسته در سالیان اخیر در زمینه توسعه بمب سنگرشکن گام‌های بزرگی بردارد. این کشور با همکاری آمریکا توانسته چند مدل بمب سنگرشکن تولید کند.

فرانسه

کشور فرانسه نیز با همکاری کشورهای دیگر موفق شده شماری بمب سنگرشکن تولید کند. مهمات این کشور توانایی نفوذ به اعماق زمین و تأسیسات مهم را دارد.

روش‌های مقابله با بمب سنگرشکن

دفاع در برابر بمب سنگرشکن یکی از دشوارترین چالش‌های سامانه‌های پدافندی است؛ زیرا این بمب‌ها سریع، سنگین و دارای پوسته‌ای مقاوم هستند. با این حال، برخی راهکارها شامل استفاده از سامانه‌های موشکی بردکوتاه مانند پاتریوت آمریکا، اس ۴۰۰ روسیه و یا سامانه ۹ دی در ایران است که می‌توانند بمب را در فاصله ۱۵ تا ۲۰ کیلومتری رهگیری و منهدم کنند.

همچنین پدافند لایه‌ای، استفاده از پوشش‌های ضدنفوذ بر روی پناهگاه‌ها و طراحی سازه‌های چندلایه زیرزمینی از دیگر روش‌های مقابله با بمب سنگرشکن است. به طور کلی مهمترین روش‌های مقابله با بمب های سنگرشکن به قرار زیر است:

1. طراحی سازه‌های عمیق: ساخت پناهگاه‌هایی با عمق بیش از ۶۰ متر که از حداکثر نفوذ بمب های سنگرشکن موجود است.
2. استفاده از لایه‌های جاذب ضربه: ترکیب لایه‌های مختلف از مواد مانند فوم‌های فلزی، بتن‌های ویژه و شن‌های متراکم می‌تواند انرژی نفوذ را کاهش دهد.
3. سیستم‌های دفاع هوایی: رهگیری بمب‌ها قبل از اصابت به هدف با استفاده از سیستم‌هایی مانند پاتریوت یا S-400.
4. فریب سیستم‌های هدایت: ایجاد اهداف کاذب و استفاده از مواد بازتابنده برای گمراه کردن بمب‌های هدایت شونده.
5. ساخت سازه‌های غیرمعمول: طراحی پناهگاه‌ها با معماری خاص (مثل زوایای مورب) که احتمال اصابت مستقیم را کاهش می‌دهد.

مزایا و معایب بمب سنگرشکن

بمب‌های سنگرشکن مزایا و معایب مختلفی دارند. این موارد عبارتند از؛

مزایا:

• توانایی منحصر به فرد در نفوذ به سازه‌های مستحکم
• کاهش تلفات جانبی به دلیل دقت بالا
• اثر روانی قوی بر دشمن
• امکان استفاده علیه تاسیسات عمیق زیرزمینی
• تنوع در سیستم‌های هدایت و نفوذ

معایب:

• هزینه تولید بسیار بالا
• نیاز به پلتفرم‌های پیشرفته برای حمل و پرتاب
• محدودیت در برابر اهداف بسیار عمیق
• زمان نسبتا طولانی برای برنامه‌ریزی و اجرای عملیات
• وابستگی به اطلاعات دقیق از مکان هدف

وضعیت ایران در زمینه بمب سنگرشکن

ایران در سال‌های اخیر پیشرفت‌های قابل توجهی در توسعه بمب‌های سنگرشکن داشته است. در سال ۱۳۹۹، نیروی هوایی ارتش از بمب سنگرشکن قاصد با قابلیت نفوذ به ۶ متر بتن مسلح رونمایی کرد. این بمب که برای حمل توسط جنگنده‌های سوخو-۲۴ طراحی شده، از سیستم هدایت لیزری بهره می‌برد.

کارشناسان نظامی معتقدند ایران با استفاده از مهندسی معکوس و فناوری‌های بومی، به پیشرفت قابل توجهی در این زمینه دست یافته است. هرچند هنوز اطلاعات دقیقی درباره حداکثر توان نفوذ بمب‌های ایرانی در دسترس نیست، اما آزمایش‌های انجام شده نشان‌دهنده کارایی مناسب آن‌ها در برابر اهداف سخت است.

نتیجه‌گیری

بمب‌های سنگرشکن به عنوان یکی از موثرترین سلاح‌ها در جنگ‌های مدرن، تحولی اساسی در استراتژی‌های نظامی ایجاد کرده‌اند. توسعه روزافزون این فناوری از سوی قدرت‌های بزرگ و برخی کشورهای منطقه نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک آن است.

در حالی که این سلاح‌ها مزایای عملیاتی قابل توجهی دارند، اما هزینه‌های بالای تولید و نیاز به سیستم‌های پیشرفته حمل و هدایت، استفاده از آن‌ها را محدود به کشورهای دارای فناوری پیشرفته کرده است. آینده این سلاح‌ها به سمت افزایش دقت، عمق نفوذ بیشتر و سیستم‌های هدایت هوشمندتر پیش می‌رود.

منابع: گجت نیوز، تابناک و همشهری آنلاین