مواجهه با سرب در دوران باستان، ممکن است مسیر تکامل مغز انسان را تغییر داده باشد
پژوهشی بین‌المللی نشان می‌دهد که قرار گرفتن اجداد انسان در معرض فلز سرب، پدیده‌ای چندمیلیون‌ساله بوده و احتمالاً در رشد مغز، زبان و توانایی‌های شناختی انسان مدرن نقش داشته است.
تحریریه حرف مرد: پژوهشی تازه نشان می‌دهد که قرار گرفتن اجداد انسان در معرض فلز سمی «سرب»، اتفاقی مخصوص دوران مدرن و صنعتی نبوده، بلکه میلیون‌ها سال است بخشی از زندگی انسان‌وارها (هومینیدها) بوده و حتی ممکن است بر رشد مغز، رفتار و توانایی صحبت کردن ما تأثیر گذاشته باشد.
این تحقیق که توسط گروهی از پژوهشگران بین‌المللی از دانشگاه‌های استرالیا و آمریکا انجام شده و در مجله‌ی Science Advances منتشر شده است، نظریه‌ی تازه‌ای را مطرح می‌کند: سمّی به نام سرب شاید به شکل‌گیری مغز انسان مدرن کمک کرده باشد.
داستانی قدیمی‌تر از انقلاب صنعتی
تا مدت‌ها تصور می‌شد آلودگی با سرب پدیده‌ای مدرن است و از استخراج معادن، سوخت‌های سرب‌دار یا رنگ‌های صنعتی به وجود آمده. اما دانشمندان با بررسی ۵۱ دندان فسیل‌شده از گونه‌های مختلف انسان‌واران و میمون‌های بزرگ — از جمله استرالوپیتکوس آفریکانوس، پارانترُپوس روبوستوس، انسان‌های اولیه، نئاندرتال‌ها و انسان امروزی — ردپایی از مواجهه‌ی با سرب پیدا کردند که قدمت آن به حدود دو میلیون سال پیش می‌رسد.
با استفاده از فناوری‌های پیشرفته‌ی آزمایشگاهی، پژوهشگران متوجه شدند در مینای دندان‌های باستانی، نوارهایی وجود دارد که نشانه‌ی ورود دوره‌ای سرب به بدن در دوران کودکی بوده است. به گفته‌ی پروفسور «رنو ژوآنِس-بوا» از دانشگاه Southern Cross در استرالیا:
«داده‌های ما نشان می‌دهد قرار گرفتن در معرض سرب فقط نتیجه‌ی عصر صنعتی نیست؛ بلکه بخشی از محیط زندگی اجداد ما بوده است. مغز انسان ممکن است زیر تأثیر همین فلز سمی رشد کرده باشد و همین عامل بر رفتار اجتماعی و توانایی‌های شناختی ما اثر گذاشته است.»
سرب، ژن‌ها و زبان انسان
پژوهشگران در ادامه با استفاده از «مینی‌مغزهای آزمایشگاهی» (مدل‌های کوچک مغز که در محیط آزمایشگاه رشد داده می‌شوند) بررسی کردند که سرب چه تأثیری بر رشد مغز دارد.
آن‌ها دو نسخه از یک ژن مهم به نام NOVA1 را مقایسه کردند: یکی نسخه‌ی انسان مدرن و دیگری نسخه‌ی نئاندرتال‌ها و دیگر گونه‌های منقرض‌شده.
وقتی مغزهای آزمایشگاهی با نسخه‌ی باستانی این ژن در معرض سرب قرار گرفتند، فعالیت ژنی به نام FOXP2 — که نقش اصلی در توانایی صحبت کردن و درک زبان دارد — به‌هم خورد. اما در مغزهایی که نسخه‌ی مدرن NOVA1 را داشتند، اثر مخرب سرب بسیار کمتر بود. به گفته‌ی پروفسور «آلیسون موتری» از دانشگاه کالیفرنیا، سن‌دیگو:
«به‌نظر می‌رسد نسخه‌ی امروزی ژن NOVA1 نوعی محافظت طبیعی در برابر آسیب‌های عصبی ناشی از سرب ایجاد می‌کند. این می‌تواند یکی از دلایلی باشد که انسان مدرن توانسته در مقایسه با نئاندرتال‌ها موفق‌تر باشد.»
همچنین بخوانید: بهترین چرخه خواب و بیداری کدام است، جغد شب‌زنده‌دار یا چکاوک سحرخیز؟
سمی که شاید مغز ما را نجات داده است
تحلیل ژنتیکی این مطالعه نشان می‌دهد قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض سرب، مسیرهای رشد مغز، ارتباط اجتماعی و حتی توانایی یادگیری زبان را تغییر داده است.
در واقع، همان چیزی که در ابتدا زیان‌بار بود، ممکن است در درازمدت باعث انتخاب ژن‌هایی شده باشد که مغز را مقاوم‌تر و ارتباط انسان را پیشرفته‌تر کرده است.
پژوهشگران این پدیده را نمونه‌ای از «تأثیر محیط بر تکامل» می‌دانند؛ جایی که حتی یک سم می‌تواند باعث شکل‌گیری ویژگی‌های جدیدی در گونه‌ها شود.
درس‌هایی برای امروز
اگرچه امروزه بیشتر موارد آلودگی با سرب به صنعت و محیط شهری مربوط می‌شود، اما این پژوهش یادآوری می‌کند که رابطه‌ی میان انسان و سموم محیطی، بسیار قدیمی‌تر از آن است که تصور می‌کردیم. به گفته‌ی پروفسور ژوآنِس-بوا:
«پژوهش ما فقط تاریخ سرب را بازنویسی نکرده، بلکه نشان می‌دهد تعامل بین ژن‌های ما و محیط از میلیون‌ها سال پیش وجود داشته و هنوز هم در حال شکل دادن ماست.»
جمع‌بندی
این کشف تازه نشان می‌دهد که اجداد انسان میلیون‌ها سال در معرض سرب بوده‌اند و همین ممکن است یکی از عواملی باشد که مغز انسان مدرن را از نئاندرتال‌ها متمایز کرده است.
به بیان ساده‌تر، سرب — با وجود سمی بودنش — ممکن است در مسیر تکامل انسان نقش دوگانه‌ای داشته باشد: هم تهدیدی برای سلامت و هم نیرویی برای رشد مغز و زبان.
منبع: Phys.org
