رشد فزاینده بازماندگان از تحصیل؛ امسال ۱.۴ میلیون کودک از تحصیل محروم شدند
آمارهای مختلف نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر تعداد کودکانی که از تحصیل محروم شده‌اند به مرور افزایش یافته است.
با وجود گذشت سال‌ها از اجرای طرح‌های مختلف برای پوشش کامل تحصیلی در کشور، هنوز آمار بازماندگان از تحصیل در برخی مقاطع نگران‌کننده است. بر اساس نمودار‌های آماری منتشرشده در یک ویدیوی کوتاه توسط یک مؤسسه، تعداد بازماندگان از تحصیل در ایران در سال‌های اخیر روندی صعودی داشته است. این نمودار‌ها داده‌های مربوط به سه دوره آموزشی ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم را در چهار سال تحصیلی متوالی نشان می‌دهد.
در دوره ابتدایی، تعداد بازماندگان از تحصیل در سال تحصیلی ۱۴۰۰–۱۴۰۱ معادل ۱۸۵ هزار و ۸۱۳ نفر بوده است. این رقم در سال بعد به ۱۷۵ هزار و ۱۱۴ نفر کاهش یافته، اما از سال ۱۴۰۲ دوباره روند افزایشی پیدا کرده و در سال ۱۴۰۲–۱۴۰۳ به ۱۹۲ هزار و ۹۹۲ نفر رسیده است. در سال تحصیلی جاری ۱۴۰۳–۱۴۰۴ نیز این آمار به ۲۱۰ هزار و ۸۷۰ نفر افزایش یافته است.
همچنین بخوانید: آموزش و پرورش از تصویب اساسنامه مدرسه مجازی خبر داد
در دوره متوسطه اول نیز روند مشابهی مشاهده می‌شود. تعداد بازماندگان در سال ۱۴۰۰–۱۴۰۱ معادل ۱۸۹ هزار و ۵۳۴ نفر بوده است. این رقم در سال ۱۴۰۱–۱۴۰۲ به ۱۹۷ هزار و ۶۹۰ نفر، در سال ۱۴۰۲–۱۴۰۳ به ۲۱۳ هزار و ۷۸۴ نفر و در سال جاری به ۲۲۹ هزار و ۷۵۴ نفر رسیده است که نشان‌دهنده افزایش پیوسته در این دوره است.
اما نگران‌کننده‌ترین آمار مربوط به دوره متوسطه دوم است. در سال تحصیلی ۱۴۰۰–۱۴۰۱، تعداد بازماندگان از تحصیل در این دوره ۵۳۵ هزار و ۹۲۵ نفر بوده است. این رقم در سال بعد به ۵۵۷ هزار و ۹۹۴ نفر، در سال ۱۴۰۲–۱۴۰۳ به ۵۸۵ هزار و ۷۵۷ نفر و در سال تحصیلی جاری به ۶۱۴ هزار و ۲۴۵ نفر افزایش یافته است. این یعنی تنها در یک سال گذشته، بیش از ۷۸ هزار دانش‌آموز بیشتر نسبت به سال قبل از تحصیل بازمانده‌اند.
با جمع این ارقام، در سال تحصیلی جاری بیش از یک میلیون و چهل هزار دانش‌آموز در سراسر کشور از سیستم آموزشی خارج شده‌اند. این آمار بدون در نظر گرفتن دانش‌آموزانی است که ممکن است به‌صورت غیررسمی یا نیمه‌رسمی از تحصیل عقب مانده باشند، اما هنوز در آمار بازماندگان ثبت نشده باشند.
ویدیوی منتشرشده تنها شامل نمودار‌های بصری و اعداد آماری است و هیچ توضیحی درباره منبع داده‌ها، روش جمع‌آوری اطلاعات یا عوامل مؤثر بر این روند ارائه نمی‌دهد. با این حال، روند صعودی مشهود در هر سه دوره آموزشی، به‌ویژه در متوسطه دوم که آخرین مرحله قبل از ورود به دانشگاه یا بازار کار است، می‌تواند نشان‌دهنده چالش‌های ساختاری در نظام آموزشی، فشار‌های اقتصادی بر خانواده‌ها یا کاهش انگیزه تحصیلی در میان نوجوانان باشد.
این آمار در حالی منتشر شده است که سال‌هاست نهاد‌های آموزشی و اجتماعی هشدار داده‌اند که بازماندگی از تحصیل نه تنها آینده فردی دانش‌آموزان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه پیامد‌های گسترده‌ای برای امنیت اجتماعی، بازار کار و توسعه پایدار کشور دارد. افزایش این رقم در سال‌های اخیر، نیاز به بازنگری فوری در سیاست‌های حمایتی، برنامه‌های جذب مجدد دانش‌آموزان و اصلاح نظام آموزشی را دوچندان می‌کند.
در این شرایط، انتشار چنین آمار‌هایی می‌تواند به‌عنوان زمینه‌سازی برای گفت‌و‌گو‌های عمومی، تصمیم‌گیری‌های سیاستی و طراحی برنامه‌های هدفمند برای کاهش بازماندگی از تحصیل مورد توجه قرار گیرد. برای بررسی ابعاد مختلف این مسئله، با حجت‌الاسلام احمد فلاحی، کارشناس امور آموزش، گفت‌و‌گو کردیم. وی با تأکید بر لزوم شناسایی آسیب‌ها و تکمیل زیرساخت‌ها، به عوامل متعددی که باعث ترک تحصیل یا عدم ورود به مدرسه می‌شود، اشاره کردند.
حجت‌الاسلام فلاحی با تأکید بر اینکه مسئله بازماندگی از تحصیل همچنان یک چالش جدی در کشور است، به خبرنگار آنا گفت: برخی تصور می‌کنند که ما مرحله بی‌سوادی عمومی را پشت سر گذاشته‌ایم و حتی نیازی به نهادهایی مانند نهضت سوادآموزی وجود ندارد، اما واقعیت این است که در برخی مقاطع، به دلایل مختلف، شاهد افزایش بازماندگان از تحصیل هستیم. از جمله این عوامل می‌توان به بحران‌هایی مانند شیوع کرونا، کاهش جمعیت در مناطق محروم و مشکلات اقتصادی خانوار‌ها اشاره کرد.
وی ادامه داد: در دوران کرونا، تلاش‌هایی برای ادامه آموزش از طریق شبکه شاد یا توزیع بسته‌های آموزشی انجام شد، اما برخی از دانش‌آموزان، به‌ویژه دانش‌آموزان کندآموز یا مناطق محروم، نتوانستند از این امکانات به‌درستی بهره‌مند شوند. این گروه‌ها نیاز به آموزش‌های متمرکز و حمایت ویژه دارند، و در غیر این صورت، به سادگی از چرخه آموزش خارج می‌شوند.
این کارشناس حوزه آموزش، با اشاره به آمار بازماندگان از تحصیل، افزود: در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، آمار دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در مقطع ابتدایی حدود ۱۸۵ هزار نفر بود که متأسفانه طبق برخی گزارش‌ها، این عدد در سال جاری به ۲۱۰ هزار نفر رسیده است. هرچند ممکن است برخی از این آمار‌ها هنوز نهایی و رسمی نشده باشد، اما این افزایش چشمگیر زنگ خطری برای نظام آموزشی کشور است.
وی تأکید کرد: در مقاطع مختلف آموزشی، بیشترین میزان بازماندگی از تحصیل در دوره متوسطه دوم مشاهده می‌شود، و در مقاطع ابتدایی و متوسطه اول، میزان آن پایین‌تر است. با این حال، در صورت بی‌توجهی به این روند، خطر گسترش بی‌سوادی مجدد در جامعه وجود دارد و ممکن است نیاز به بازتعریف مأموریت‌هایی برای نهادهایی، چون نهضت سوادآموزی ایجاد شود.
زیرساخت‌های آموزش مجازی؛ کافی، اما ناکارآمد؟
فلاحی در پاسخ به سوالی درباره وضعیت آموزش مجازی پس از دوران کرونا، اظهار داشت: شبکه شاد به عنوان یک بستر آموزش مجازی ایجاد شده و به‌صورت نسبی قابل استفاده است. اما مشکلات زیرساختی مانند ضعف آنتن‌دهی، پوشش ناقص شبکه و نبود اینترنت پرسرعت در بسیاری از مناطق، باعث شده‌اند که دسترسی برابر برای همه دانش‌آموزان فراهم نباشد. حتی در برخی مناطق پایتخت نیز با این مشکلات مواجه هستیم.
وی با اشاره به اهمیت آینده‌نگری در حوزه آموزش افزود: اگر قرار است آموزش کشور به سمت مجازی شدن پیش برود، که به نظر می‌رسد چنین روندی در جهان وجود دارد، باید زیرساخت‌های ارتباطی و فنی را در تمام کشور به‌طور کامل فراهم کرد. دسترسی به آموزش نباید وابسته به موقعیت جغرافیایی یا وضعیت اقتصادی خانواده‌ها باشد.
چه باید کرد؟
در خصوص راهکار‌های پیش‌رو، حجت‌الاسلام فلاحی سه محور اصلی را پیشنهاد داد: شناسایی دقیق و میدانی آسیب‌ها و دانش‌آموزان در معرض ترک تحصیل مدارس بدون معلم یا مناطقی که دانش‌آموز دسترسی فیزیکی به مدرسه ندارد، نباید در کشور وجود داشته باشد. باید این نقاط شناسایی و فوراً پوشش داده شوند.
تقویت آموزش مجازی همراه با تأمین دسترسی کامل فقط ایجاد پلتفرم آموزشی کافی نیست. باید زیرساخت‌های آنتن‌دهی، اینترنت پرسرعت و آموزش نحوه استفاده از ابزار‌های مجازی برای معلمان و دانش‌آموزان فراهم شود.
منبع: آنا
