مراقب تأثیرات منفی ابزارهای دیجیتال روی کودکان باشید
دنیای دیجیتال حالا به یک بخش کاملا جدانشدنی از زندگی کودکان در سراسر جهان تبدیل شده است. این مواجهه همیشگی و توأمان با انواع ابزارهای دیجیتال می‌تواند روی رشد ذهنی و هیجانی و اجتماعی کودکان تأثیرات منفی زیادی بگذارد.
مائده سلیمی، روانشناس بالینی کودک و نوجوان با بیان اینکه دنیای دیجیتال در زندگی کودکان امروز نقشی بنیادین ایفا می‌کند و از آموزش و سرگرمی گرفته تا ارتباطات اجتماعی و شکل‌گیری هویت، را در بر می‌گیرد، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: روانشناسی کودک در این زمینه به بررسی تأثیرات مثبت و منفی فناوری‌های دیجیتال بر رشد شناختی، هیجانی و اجتماعی کودکان می‌پردازد و درک این تأثیرات برای والدین و مربیان ضروری است تا بتوانند محیطی امن، غنی و متعادل برای رشد کودکان فراهم کنند.
وی با بیان اینکه ابزارهای دیجیتال می‌توانند مهارت‌های حل مسئله، حافظه کاری و تفکر خلاق را تقویت کنند و این موضوع به ویژه زمانی که کودکان با بازی‌های تعاملی و محتوای آموزشی هدفمند درگیر می‌شوند، بیشتر اهمیت پیدا می‌کند، می‌افزاید: استفاده بیش از حد یا بدون نظارت از این ابزارها ممکن است منجر به کاهش تمرکز، اختلال در خواب و وابستگی به محرک‌های سریع شود و باید توجه داشت که زمان صفحه نمایش باید متناسب با سن کودک و با محتوای مناسب تنظیم شود.
روانشناس بالینی کودک و نوجوان با بیان اینکه در حوزه هیجانی، دنیای دیجیتال می‌تواند هم منبع لذت و آرامش و هم زمینه‌ساز اضطراب، افسردگی یا احساس ناکافی بودن باشد، تصریح می‌کند: شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین گاهی اوقات باعث مقایسه‌های ناسالم، فشار برای موفقیت یا ترس از طرد شدن می‌شوند و کودکان به راهنمایی نیاز دارند تا بتوانند احساسات خود را در مواجهه با این فضاها بشناسند و مدیریت کنند و آموزش سواد رسانه‌ای و گفت‌وگوی باز با والدین نقش مهمی در این زمینه دارد.
ضرورت توجه به تعاملات واقعی و بازی‌های گروهی در کنار استفاده از فناوری / نقش والدین و مربیان در شکل‌دهی تجربه دیجیتال کودکان حیاتی است.
همچنین بخوانید: بازی‌های دیجیتال چگونه عقاید نسل جدید را تغییر می‌دهند؟
سلیمی با بیان اینکه از نظر اجتماعی، فناوری می‌تواند فرصت‌هایی برای تعامل، همکاری و یادگیری گروهی فراهم کند، اما در عین حال ممکن است باعث انزوای اجتماعی، کاهش مهارت‌های ارتباط چهره به چهره و افزایش رفتارهای پرخاشگرانه یا تقلیدی شود، ادامه می‌دهد: همواره بر اهمیت تعاملات واقعی، بازی‌های گروهی و تقویت همدلی در کنار استفاده از فناوری تأکید می‌شود و تعادل میان دنیای مجازی و دنیای واقعی کلید رشد سالم اجتماعی است.
وی با اشاره به اینکه هویت‌یابی کودکان نیز تحت تأثیر فضای دیجیتال قرار دارد، می‌گوید: آن‌ها از طریق آواتارها، پروفایل‌ها و انتخاب‌های رسانه‌ای خود، جنبه‌هایی از شخصیت خود را تجربه و ابراز می‌کنند و این فرایند می‌تواند به خودشناسی کمک کند، اما در صورت نبود نظارت و راهنمایی، ممکن است منجر به سردرگمی، تقلید سطحی یا وابستگی به تأیید بیرونی شود و کودکان باید در محیطی امن و با فرصت‌های متنوع برای بیان خود پرورش یابند.
روانشناس بالینی کودک و نوجوان با بیان اینکه نقش والدین و مربیان در شکل‌دهی تجربه دیجیتال کودکان حیاتی است، اضافه می‌کند: تدوین قوانین استفاده، انتخاب محتوای مناسب، گفت‌وگوی مستمر و الگوسازی رفتاری از جمله راهکارهای مؤثر برای حمایت روانی از کودکان در دنیای دیجیتال است که این حمایت نه تنها از آسیب‌های احتمالی جلوگیری می‌کند، بلکه زمینه‌ساز رشد سالم، خلاق و متعادل در عصر فناوری خواهد بود.
وی با بیان اینکه یکی از چالش‌های مهم در دنیای دیجیتال، مرزهای مبهم میان واقعیت و خیال است، می‌افزاید: کودکان در سنین پایین هنوز در حال شکل‌گیری توانایی تفکیک این دو هستند و محتوای دیجیتال به‌ویژه بازی‌ها و ویدیوهای واقع‌نما، می‌تواند این مرز را مخدوش کند و این امر ممکن است منجر به سردرگمی شناختی یا تقلید رفتارهای غیرواقعی شود و روانشناسی رشد بر اهمیت گفت‌وگو درباره تفاوت‌های دنیای واقعی و مجازی تأکید دارد.
روانشناس و مشاور کودک و نوجوان با اشاره به اینکه فناوری‌های دیجیتال همچنین بر شکل‌گیری حس مالکیت و کنترل در کودکان تأثیر می‌گذارد، تصریح می‌کند: در بازی‌های آنلاین یا اپلیکیشن‌های تعاملی، کودکان تجربه انتخاب، ساختن و کنترل را به‌دست می‌آورند که می‌تواند حس قدرت و خلاقیت را تقویت کند، اما در صورت نبود تعادل، این تجربه ممکن است به وابستگی به کنترل مجازی و کاهش تحمل در برابر کنترل نداشتن در دنیای واقعی منجر شود و این حس قدرت باید با تجربه‌های واقعی مانند ساختن با دست، تصمیم‌گیری در خانواده و مشارکت در فعالیت‌های گروهی همراه شود.
تعاملات دیجیتال می‌تواند جایگزین تعاملات انسانی شود / ضرورت استفاده هدفمند از فناوری برای تقویت نقاط قوت، ارزش‌ها و امید در کودکان
رضازاده ادامه می‌دهد: از نظر دلبستگی، تعاملات دیجیتال می‌تواند جایگزین تعاملات انسانی شود و کودکانی که بیشتر با صفحه‌ها تعامل دارند تا با افراد، ممکن است در شکل‌گیری دلبستگی ایمن دچار چالش شوند که این نوع دلبستگی نقش مهمی در رشد اجتماعی، اعتماد به نفس و تنظیم هیجانی دارد و اهمیت تماس چشمی، لمس و گفت‌وگوی عاطفی در کنار استفاده از فناوری همواره مورد تاکید است.
وی با بیان اینکه یکی دیگر از جنبه‌های مهم، تأثیر دنیای دیجیتال بر تصویر بدنی و خودپنداره کودکان است، می‌گوید: الگوریتم‌ها و فیلترهای تصویری می‌تواند استانداردهای غیرواقعی از زیبایی و موفقیت را به کودکان القا کند و این امر به‌ویژه در سنین نوجوانی می‌تواند منجر به اضطراب، مقایسه ناسالم و کاهش عزت نفس شود و آموزش سواد رسانه‌ای، گفت‌وگو درباره تنوع بدن‌ها و الگوسازی والدین در پذیرش خود، از راهکارهای مؤثر در مقابله با این چالش است.
روانشناس و مشاور کودک و نوجوان اضافه می‌کند: دنیای دیجیتال می‌تواند بستری برای رشد معنویت، تخیل و تفکر انتقادی باشد، اگر به‌درستی هدایت شود و داستان‌های تعاملی، بازی‌های فلسفی و محتوای علمی می‌تواند ذهن کودک را به سوی پرسش‌گری، معناجویی و کشف خود سوق دهد و روانشناسی مثبت‌گرا بر استفاده هدفمند از فناوری برای تقویت نقاط قوت، ارزش‌ها و امید در کودکان تأکید دارد که این نگاه می‌تواند دنیای دیجیتال را از تهدید به فرصت تبدیل کند.
کودکی در محاصره صفحه‌های دیجیتال
فناوری‌های دیجیتال همچنین بر الگوهای خواب کودکان تأثیر می‌گذارند و نور آبی صفحه‌ها، تحریک ذهنی قبل از خواب و وابستگی به محتوای دیجیتال برای آرامش، می‌توانند چرخه خواب را مختل کنند و خواب ناکافی در کودکان با مشکلات رفتاری، کاهش تمرکز و ضعف در تنظیم هیجانی همراه است و حداقل یک ساعت قبل از خواب، کودک باید از صفحه‌ها فاصله بگیرد و به فعالیت‌های آرام‌بخش مانند مطالعه یا گفت‌وگوی خانوادگی بپردازد.
در زمینه هویت فرهنگی، کودکان در فضای دیجیتال با محتوای جهانی و گاهی ناهماهنگ با ارزش‌های بومی مواجه هستند و این مواجهه می‌تواند هم فرصت یادگیری و هم زمینه‌ساز سردرگمی فرهنگی باشد و کودکانی که درک روشنی از ریشه‌ها، زبان و سنت‌های خود ندارند، ممکن است در شکل‌گیری هویت دچار تردید شوند و اهمیت تقویت روایت‌های بومی، زبان مادری و تجربه‌های فرهنگی در کنار محتوای جهانی باید مد نظر قرار داشته باشد.
یکی از فرصت‌های کمتر دیده‌شده در فضای دیجیتال، امکان تجربه همدلی از راه دور است و کودکان می‌توانند با دیدن داستان‌های دیگران، مشارکت در پروژه‌های اجتماعی آنلاین یا گفت‌وگو با همسالان در نقاط مختلف جهان، مهارت همدلی و درک تفاوت‌ها را تمرین کنند و این تجربه‌ها در صورتی مؤثر است که با راهنمایی بزرگ‌ترها و گفت‌وگوی انتقادی همراه باشد و روانشناسی اجتماعی بر نقش فناوری در توسعه اخلاق اجتماعی و همدلی جهانی تأکید دارد.
دنیای دیجیتال می‌تواند بستری برای تجربه استقلال و مسئولیت‌پذیری باشد و کودکانی که در فضای آنلاین یاد می‌گیرند چگونه از خود محافظت کنند، منابع معتبر را تشخیص دهند و رفتار مسئولانه داشته باشند، در دنیای واقعی نیز توانمندتر خواهند بود و آموزش سواد دیجیتال، قوانین اخلاقی و مهارت‌های تصمیم‌گیری از جمله ابزارهایی است که روانشناسان برای پرورش شهروندان دیجیتال آگاه توصیه می‌کنند و این آموزش باید از سنین پایین و با مشارکت فعال والدین آغاز شود.
منبع: ایمنا