ماه‌گرفتگی کامل پس از هفت سال در ایران؛ زمان دقیق و نحوه مشاهده
ایران یکشنبه ۱۶ شهریور شاهد ماه‌گرفتگی کامل خواهد بود؛ رخدادی ۸۲ دقیقه‌ای که بدون هیچ خطری با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است.
یک ماه‌گرفتگی کامل در راه است. آیا می‌دانستید که هفته آینده، آسمان ایران شاهد رخدادی زیبا خواهد بود؟ جزئیات زمانی و مکانی، علت تغییر رنگ ماه در این ماه‌گرفتگی، چگونگی عکاسی از آن و حتی پرسش‌هایی ماورائی مانند جذب را در گفت‌و‌گو با سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران مطرح کردیم که می‌توانید پاسخ آنها را در این مصاحبه اختصاصی پیدا کنید.
هفته آینده یکشنبه ۱۶ شهریور بعد از غروب خورشید شاهد ماه‌گرفتگی خواهیم بود. به گفته کاظم کوکرم، سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران این ماه‌گرفتگی کلی (Total Lunar Eclipse) بعد از هفت سال در ایران اتفاق می‌افتد و هیچ یک از ویژگی‌های عجیبی که در فضای مجازی مطرح می‌شود، درخصوص آن وجود ندارد؛ از جمله مطالبی از این‌دست که این اتفاق هر چند میلیون سال یکبار رخ می‌دهد و تا ۳ میلیون سال دیگر مشابه آن مشاهده نمی‌شود.
کوکرم که روزنامه‌نگار حوزه علم، مدرس نجوم و سردبیر اسبق مجله نجوم بوده است، تمام این سخنان را برای جذب مخاطب می‌داند که هیچ موضوعیتی ندارد؛ زیرا خود پدیده ماه‌گرفتگی به حد کافی جذاب هست. در ادامه، مصاحبه خبرنگار خبرگزاری آنا با او را می‌خوانید:
ماه‌گرفتگی چیست؟
از حدود ۲۷۰۰ سال پیش، انسان‌ها تقریبا قادر به پیش‌بینی گرفت‌های ماه و خورشید بوده‌اند. بابلی‌ها نخستین اقوامی بودند که توانستند این پدیده‌ها را پیش‌بینی کنند.
از حدود ۲۷۰۰ سال پیش، انسان‌ها تقریبا قادر به پیش‌بینی گرفت‌های ماه و خورشید بوده‌اند.
در جریان ماه گرفتگی، کره ماه از سایه کره زمین در فضا عبور می‌کند. این کُره در هر ماه قمری که به دور کره زمین می‌چرخد، معمولا با توجه به انحراف حدود ۵ درجه‌ای مدار گردش ماه به دور زمین نسبت به مدار گردش زمین به دور خورشید از بالا یا از پایین سایه زمین در فضا عبور می‌کند؛ اما بعضی اوقات یعنی هر چند سال یک بار یا حتی گاهی سالی یکبار پیش می‌آید که ماه از دل سایه زمین در فضا عبور کند و در این زمان ما شاهد ماه‌گرفتگی هستیم.
بنابراین، چون این پدیده نهایتا هر چند سال یکبار رخ می‌دهد، آن را پدیده بسیار نادری در نجوم نمی‌دانیم؛ زیرا پدیده‌های نادرتری مانند گذر سیاره زهره از مقابل قرص خورشید را داریم که گاهی ممکن است هر صد و چند سال یکبار اتفاق بیفتد.
تاکید من بر این است که ندرت رخداد پدیده‌ای مانند ماه گرفتگی را نباید به اندازه پدیده‌های نادرتری همچون خورشیدگرفتگی‌های کلی بزرگنمایی کنیم. آخرین بار خورشید گرفتگی کلی در ایران در ۲۰ مرداد ۱۳۷۸ دیده شد و دفعه بعدی ۳۰ اسفند ۱۴۱۲ در ایران قابل مشاهده خواهد بود؛ اما ماه گرفتگی کامل بعدی سه سال دیگر یعنی یازدهم دیماه ۱۴۰۷ رخ خواهد داد.
دیدن ماه‌گرفتگی فرصت خوبی است برای اثبات کروی بودن زمین برای همه آنهایی که امروزه با وجود پیشرفت‌های دانش و فناوری مدعی هستند زمین تخت است. وقتی که سایه زمین در زمان ماه گرفتگی روی رُخ ماه می‌افتد، می‌توان به این افراد گرد بودن سایه زمین را نشان داد.
دیدن ماه‌گرفتگی فرصت خوبی است برای اثبات کروی بودن زمین برای همه آنهایی که امروزه با وجود پیشرفت‌های دانش و فناوری مدعی هستند زمین تخت است.
همچنین بخوانید: سیارک بن‌نو؛ کپسول زمان از دوران آغازین منظومه شمسی
در جریان ماه‌گرفتگی پیش‌رو که یک ماه‌گرفتگی کلی است چه اتفاقی می‌افتد؟
ماه گرفتگی کلی که در جریان آن، ماه از سایه زمین عبور می‌کند همیشه اینگونه آغاز می‌شود که ماه ابتدا وارد نیم‌سایه زمین می‌شود. ما یک سایه از کره زمین و سایر سیارات در فضا و نیز یک نیم‌سایه داریم که فضای پیرامونی آن است. وقتی جرمی در نیم‌سایه جرم دیگری قرار بگیرد هنوز بخشی از نور خورشید را می‌تواند دریافت کند. در آغاز و پایان رخداد ماه‌گرفتگی، قرص ماه در نیم‌سایه زمین در فضا قرار می‌گیرد.
شروع ماه گرفتگی نیم‌سایه‌ای برای ما در ایران ساعت ۱۸:۵۶ دقیقه اتفاق می‌افتد. حدود یک ساعت بعد، ساعت ۱۹:۵۷ دقیقه لبه قرص ماه وارد سایه زمین می‌شود و شروع ماه گرفتگی جزئی از این مقطع زمانی کلید می‌خورد.
از ساعت ۱۹:۵۷ به بعد می‌توانیم گردی سایه زمین را روی قرص ماه ببینیم. با چشم غیر مسلح و به خصوص با تلسکوپ این پدیده را می‌توانیم به‌خوبی مشاهده کنیم. شروع ماه گرفتگی کلی که قرص ماه کاملا وارد سایه زمین می‌شود از ساعت ۲۱ به بعد اتفاق می‌افتد.
شروع ماه گرفتگی نیم‌سایه‌ای برای ما در ایران ساعت ۱۸:۵۶ دقیقه اتفاق می‌افتد.
اوج خسوف یا میانه این ماه‌گرفتگی کلی ساعت ۲۱:۴۱:۴۶ اتفاق می‌افتد. پایان ماه گرفتگی کلی که پس از آن قرص ماه کم‌کم از سایه زمین خارج می‌شود از ساعت ۲۲:۲۳ دقیقه رخ می‌دهد و لحظه پایان خسوف جزئی که ماه به طور کامل از سایه زمین خارج می‌شود ساعت ۲۳ و ۲۷ دقیقه اتفاق می‌افتد.
در واقع در ساعت ۲۳:۲۷ از دید ناظران زمینی به نظر می‌رسد که ماه گرفتگی تمام شده است؛ اما واقعیت این است که ماه تا حدود یک ساعت بعد از آن یعنی تا ۲۵ دقیقه بامداد دوشنبه ۱۷ شهریور کماکان در نیم سایه زمین باقی خواهد ماند.
ابتدای ماه گرفتگی یعنی از ساعت ۱۸:۵۶ تا ۱۹:۵۷ نیز با اینکه ماه وارد نیم‌سایه زمین شده است؛ اما در آن زمان نیز با چشم غیر مسلح، افت نور ماه قابل مشاهده نیست.
علت رنگ سرخ ماه در هنگام ماه‌گرفتگی چیست؟
در طول این ماه گرفتگی کلی که حدود ۸۲ دقیقه طول می‌کشد، ما شاهد خواهیم بود که رخ ماه بسیار تاریک و رنگ آن به نارنجی تیره متمایل است. این رنگ نارنجی تیره نیز بخش سرخ و نارنجی رنگ طیف سفید خورشید است که از جو زمین بازتاب و در انتهای سایه زمین در فضا پخش می‌شود و هنگام ماه گرفتگی روی قرص ماه خود را نشان می‌دهد.
در زمان تماشای ماه‌گرفتگی یا عکاسی از آن در صورتی که به میزان تاریکی رنگ نارنجی یا آجری ماه دقت کنیم، این شدت تاریکی، بازتابی از وضعیت جو زمین را به ما نشان می‌دهد؛ یعنی چنانچه در زمان ماه‌گرفتگی رنگ ماه خیلی تیره نشود، این مسئله نشان می‌دهد که به احتمال زیاد، جو زمین چندان ابری یا غبارآلود نبوده است؛ اما اگر رنگ ماه هنگام اوج ماه‌گرفتگی بسیار تیره شود به طوری که از زمینه سیاه‌رنگ آسمان به سختی بتوانیم ماه را تشخیص دهیم.
در چنین ماه‌گرفتگی‌هایی احتمالا در جو زمین مقادیر زیادی ابر یا غبار وجود داشته است یا بعنوان مثال دود و غبار فعالیت کوه‌های آتشفشانی در اندونزی یا ایسلند شاید باعث شده باشد که جو زمین پر از غبار بوده و بخش قرمز رنگ طیف سفید خورشید از جو زمین روی سطح ماه بازتاب داده نشود.
شایعاتی در فضای مجازی وجود دارد مبنی بر اینکه این ماه گرفتی شهود را تشدید می‌کند و جذب خواسته‌ها را افزایش می‌دهد و غیره، آیا این گفته‌ها مبنای علمی دارد یا خیر؟
ادعا‌های اینچنینی را که ماه گرفتگی باعث افزایش قدرت جذب و … می‌شود، وقتی می‌توانیم بگوییم علمی است که بتوانیم با یک ابزار این انرژی را که افزایش پیدا می‌کند اندازه‌گیری کنیم؛ زیرا انرژی یک مفهوم قابل اندازه‌گیری در فیزیک است.
انرژی یا از نوع مغناطیسی یا از نوع گرانشی و انواع دیگر است که اگر وجود داشته باشد قاعدتا باید با یک دستگاهی بتوانیم آن را اندازه‌گیری کنیم.
با این حال، اگر از مدعیان بپرسید معمولا پاسخ می‌دهند چیزی برای سنجش وجود ندارد و موضوعی حسی است! با این وجود، اگر کسی ماه گرفتگی را تماشا می‌کند و حال خوبی پیدا می‌کند، این حال خوب هم با دستگاه قابل سنج نیست!
به اعتقاد من همین زیبایی کفایت می‌کند تا علاقمندان را به تماشای ماه‌گرفتگی دعوت کنیم و دنبال مسائل ماورایی و بحث برانگیز نباشیم.
آیا ماه‌گرفتگی را باید مانند خورشید گرفتگی با چشم مسلح تماشا کنیم؟
به هیچ وجه، ماه‌گرفتگی را می‌توان با چشم غیر مسلح یا با تلسکوپ بدون نیاز به هیچگونه فیلتری تماشا کرد و هیچ ضرری برای چشم ما ندارد.
در حین ماه گرفتگی از آنجا که ماه وارد سایه زمین شده است نسبت به حالت عادی که ماه را با تلسکوپ می‌بینیم و پر نور دیده می‌شود، نور آن کاهش یافته است و حتی اگر چشم در حین رویت ماه با تلسکوپ به خاطر نور شدیدش آزرده شود، در زمان ماه گرفتگی این اتفاق نمی‌افتد.
چه پیشنهاد‌هایی برای علاقمندان به عکاسی دارید؟
علاقه‌مندانی که دوست دارند از ماه‌گرفتگی عکاسی کنند، می‌توانند این کار را با لنز‌های تله یا از پشت تلسکوپ انجام بدهند. کافی است بدانند در شهر خودشان کدام مرکز نجومی یا فرهنگسرا برنامه عمومی رصد ماه‌گرفتگی را برگزار می‌کند و با مراجعه به آنجا می‌توانند حتی با گوشی‌های موبایل از پشت چشمی تلسکوپ از ماه گرفتگی عکاسی کنند. ماه‌گرفتگی را می‌توان با چشم غیر مسلح یا با تلسکوپ بدون نیاز به هیچگونه فیلتری تماشا کرد و هیچ ضرری برای چشم ما ندارد
ماه‌گرفتگی را می‌توان با چشم غیر مسلح یا با تلسکوپ بدون نیاز به هیچگونه فیلتری تماشا کرد و هیچ ضرری برای چشم ما ندارد.
آیا این ماه‌گرفتگی در تمام شهر‌های ایران دیده می‌شود؟
نه تنها در تمام ایران که تقریبا در تمام آسیا، اقیانوسیه و بخش‌های زیادی از آفریقا و شرقاروپا ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور دیده می‌شود. زمان‌بندی‌های اشاره شده نیز برای تمام کشور صادق است؛ زیرا پدیده‌ای است که در مورد ماه اتفاق می‌افتد و ما سایه زمین را می‌بینیم که روی ماه می‌افتد و این امر برخلاف خورشید گرفتگی است که سایه ماه روی زمین می‌افتد و یک محدوده کوچکی معمولا به اندازه ۱۰۰ کیلومتر زیر سایه ماه قرار می‌گیرد و در این محدوده جغرافیایی شاهد خورشید گرفتگی کلی هستیم و شهر به شهر این زمان‌ها متفاوت می‌شود.
مناطق قرمز رنگ مناطقی از زمین که ساکنانش رخداد ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور را به طور کامل مشاهده خواهند کرد.
حدود شش ماه بعد در دوازدهم اسفند یک ماه گرفتگی کلی دیگر در جهان اتفاق می‌افتد که از ایران به خوبی دیده نمی‌شود و فقط بخش‌های مختصری از آن را می‌توانیم در شرق کشور ببینیم. ماه‌گرفتگی کلی بعدی که تمام مراحلش از ایران به‌خوبی دیده بشود در ۱۱ دی ۱۴۰۷ رخ خواهد داد.
