هشدار روانشناسان: شبکه‌های اجتماعی چگونه ذهن نوجوانان را به مخاطره می‌اندازند؟

شبکه‌های اجتماعی به بخش جدانشدنی زندگی بشر تبدیل شده‌اند. به گزارش «ریج موند» (richmond)، بیش از پنج میلیارد نفر در سراسر جهان به‌طور روزانه از این پلتفرم‌ها استفاده می‌کنند؛ درحالی‌که این فضا‌ها به ظاهر بستر ارتباط، سرگرمی و آگاهی‌اند، زنگ خطر‌های جدی در مورد اثرات روانی آنها، به‌ویژه برای نسل نوجوان، به صدا درآمده است.

دکتر «ویوک مورتی»، جراح کل ایالات متحده، به‌صراحت هشدار داده است که استفاده از شبکه‌های اجتماعی یکی از عوامل کلیدی بروز افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات روانی در میان نوجوانان است. این هشدار زمانی جدی‌تر می‌شود که بدانیم بر اساس آمار‌های رسمی، احساس غم، ناامیدی و افکار خودکشی در میان نوجوانان آمریکایی، به‌ویژه دختران، طی سال‌های اخیر رشد نگران‌کننده‌ای داشته است.

دکتر «ویکتور فورناری»، معاون روان‌پزشکی کودک و نوجوان در مرکز سلامت «نورث‌ول»، در همین‌باره تأکید می‌کند: هیچ تردیدی وجود ندارد که میان استفاده از شبکه‌های اجتماعی و افزایش چشمگیر رفتار‌های خودکشی‌گرایانه و خلق‌وخو‌های افسرده در نوجوانان، ارتباط مستقیمی برقرار است

در چنین شرایطی، پرسش اصلی این است که چگونه فضای مجازی، ذهن نوجوانان را تسخیر کرده و باعث افسردگی می‌شود؟

برای پاسخ به این پرسش، با زینب حاج‌کاظمی، استاد دانشگاه آزاد و روانشناس گفت‌و‌گو کردیم. وی در گفت‌و‌گو با خبرنگار آناتک اظهار کرد: این‌که آیا شبکه‌های اجتماعی باعث بروز افسردگی و اضطراب در نوجوانان می‌شود یا نه، یکی از مهم‌ترین سوالات جامعه امروز ماست. اگر بخواهیم پاسخی صادقانه و علمی به آن بدهیم، باید بگوییم بله، تحقیقات بسیاری نشان داده‌اند که استفاده زیاد و بدون چارچوب از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند زمینه‌ساز یا تشدیدکننده علائم اضطراب و افسردگی در نوجوانان باشد.

همچنین بخوانید: حقیقت پنهان پشت آمار بازدید شبکه‌های اجتماعی

وی افزود: برای درک بهتر این مسئله، ابتدا باید به ویژگی‌های روانی سن نوجوانی توجه کنیم. نوجوانی دوره‌ای است که فرد هنوز در حال شکل‌دادن به هویت خود است، هنوز احساساتش را به‌خوبی نمی‌شناسد و شدیداً به تأیید اجتماعی نیاز دارد. از سوی دیگر، در این سن رشد مغز به‌ویژه در بخش پیش‌پیشانی که مربوط به تصمیم‌گیری، خودتنظیمی و پردازش هیجانات است، بسیار فعال و حساس است.

این روانشناس توضیح داد: حالا تصور کنید نوجوانی با این ویژگی‌های روانی و ذهنی، ساعت‌ها وقت خود را در فضایی بگذراند که بر اساس مقایسه، رقابت و دریافت تایید فوری از دیگران طراحی شده است چنین شرایطی می‌تواند زمینه‌ساز آسیب‌های روانی جدی شود.

وی ادامه داد: مطالعات متعددی در کشور‌های مختلف انجام شده‌اند که همگی حاکی از وجود رابطه مستقیم میان استفاده افراطی از شبکه‌های اجتماعی و افزایش علائم افسردگی، اضطراب، اختلال خواب و کاهش اعتمادبه‌نفس در نوجوانان هستند. به عنوان مثال، پژوهشی در آمریکا روی بیش از ۱۰ هزار نوجوان انجام شد و مشخص شد افرادی که بیش از سه ساعت در روز در شبکه‌های اجتماعی فعالیت دارند، بیش از سایرین دچار خلق پایین، احساس بی‌ارزشی و حتی افکار خودکشی می‌شوند.

حاج‌کاظمی در ادامه به مهم‌ترین عواملی که منجر به این اثرات منفی می‌شوند اشاره کرد و گفت: یکی از این عوامل، مقایسه دائمی با دیگران است. نوجوانان مدام خود را با تصاویر و سبک زندگی‌هایی مقایسه می‌کنند که اغلب غیرواقعی و فیلترشده هستند. این مقایسه باعث کاهش عزت‌نفس و ایجاد حس ناکافی بودن در آنها می‌شود.

وی افزود: عامل مهم دیگر، وابستگی به تایید بیرونی است. نوجوان یاد می‌گیرد که ارزش خود را بر اساس تعداد لایک‌ها و کامنت‌ها بسنجد و این وابستگی در بلندمدت می‌تواند منجر به اضطراب و افسردگی شود.

این روانشناس با اشاره به تنهایی و انزوای ناشی از استفاده بیش از حد از فضای مجازی گفت: گرچه این فضا‌ها مجازی‌اند، اما استفاده مداوم از آنها باعث کاهش روابط واقعی و چهره‌به‌چهره می‌شود و نتیجه آن، احساس تنهایی و انزوا در نوجوانان است.

نور آبی موبایل باعث اختلال در خواب می‌شود

وی ادامه داد: کم‌خوابی یکی دیگر از پیامد‌های این مسئله است. بسیاری از نوجوانان شب‌ها تا دیروقت درگیر گوشی و فضای مجازی هستند. نور آبی گوشی باعث بیدار ماندن ذهن و اختلال در خواب می‌شود و خواب ناکافی نیز مستقیماً بر حال روانی اثر منفی دارد.

حاج‌کاظمی همچنین به پدیده قلدری مجازی یا خشونت سایبری اشاره کرد و گفت: متأسفانه تعداد زیادی از نوجوانان در فضای مجازی مورد تمسخر، طردشدگی یا حتی تهدید قرار می‌گیرند. این آسیب‌ها گاه به‌دلیل پنهان‌ماندن از چشم والدین و دیگران، اثرات روانی سنگینی بر جای می‌گذارند.

وی تأکید کرد: رابطه بین شبکه‌های اجتماعی و اختلالات روانی از جمله اضطراب و افسردگی در نوجوانان واقعی و جدی است، به‌ویژه زمانی که این فضا‌ها بدون آموزش، نظارت یا محدودیت زمانی مورد استفاده قرار گیرند. نوجوانان در این سن بیش از هر چیز نیاز به ارتباط واقعی، هویت پایدار و حمایت عاطفی دارند. وقتی این نیاز‌ها با فضای پر از مقایسه، قضاوت و فیلتر جایگزین شود، آسیب روانی دور از انتظار نیست.

ارتقاء سواد رسانه‌ای بیش از پیش مهم است

او در پایان خاطرنشان کرد: اگر می‌خواهیم نسل سالم‌تری داشته باشیم، باید بیش از گذشته بر ارتقاء سواد رسانه‌ای، تنظیم زمان استفاده از فضای مجازی و آگاه‌سازی والدین تمرکز کنیم. فضای مجازی در ظاهر سرگرم‌کننده است، اما آسیب‌های آن می‌تواند بسیار ریشه‌ای و عمیق باشد.

منبع: آنا